Bệnh Addison – hay còn gọi là suy tuyến thượng thận nguyên phát – là một rối loạn nội tiết hiếm gặp nhưng có thể đe dọa tính mạng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Điều đáng lo ngại là các triệu chứng của bệnh thường diễn tiến âm thầm, dễ nhầm lẫn với nhiều bệnh lý khác khiến người bệnh bỏ qua giai đoạn “vàng” trong điều trị.
Bài viết dưới đây từ ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và cách điều trị hiệu quả căn bệnh này, với thông tin cập nhật từ các nguồn y khoa đáng tin cậy.
Bệnh Addison là gì?
Bệnh Addison là một rối loạn nội tiết xảy ra khi tuyến thượng thận – hai tuyến nhỏ nằm trên mỗi quả thận – không sản xuất đủ hai loại hormone quan trọng là cortisol và aldosterone. Cortisol giúp điều hòa phản ứng miễn dịch, chuyển hóa chất dinh dưỡng và kiểm soát huyết áp, trong khi aldosterone điều chỉnh cân bằng natri – kali và giữ nước trong cơ thể.
Khi thiếu hụt các hormone này, cơ thể rơi vào trạng thái suy kiệt, huyết áp giảm, dễ hạ đường huyết, mất nước và mất cân bằng điện giải nghiêm trọng.
Tên gọi khác: Bệnh Addison còn được gọi là suy tuyến thượng thận nguyên phát (Primary adrenal insufficiency), để phân biệt với suy tuyến thượng thận thứ phát do thiếu hụt hormone kích thích từ tuyến yên.
Nguyên nhân gây bệnh Addison
Các nguyên nhân gây bệnh Addison khá đa dạng, nhưng phổ biến nhất là do hệ miễn dịch “tấn công nhầm” chính tuyến thượng thận của cơ thể.
Tự miễn dịch
Khoảng 70–90% các ca bệnh Addison là do cơ chế tự miễn. Lúc này, cơ thể sản sinh kháng thể phá hủy lớp vỏ tuyến thượng thận, dẫn đến giảm sản xuất hormone cortisol và aldosterone.
- Bệnh phổ biến ở nữ giới hơn nam giới, đặc biệt ở người trẻ tuổi.
- Thường đi kèm với các bệnh tự miễn khác như viêm tuyến giáp Hashimoto, đái tháo đường type 1, thiếu máu ác tính.
Nhiễm trùng hoặc chấn thương tuyến thượng thận
Các yếu tố gây tổn thương tuyến thượng thận có thể là:
- Vi khuẩn lao (từng là nguyên nhân phổ biến trước thế kỷ 20).
- Nhiễm trùng nấm, HIV/AIDS ở giai đoạn tiến triển.
- Chấn thương vùng bụng, xuất huyết tuyến thượng thận (trong nhiễm trùng huyết).
Một số nguyên nhân hiếm gặp khác
- Di truyền (hội chứng suy thượng thận bẩm sinh).
- Di căn ung thư đến tuyến thượng thận (ung thư phổi, vú, thận…).
- Phẫu thuật cắt bỏ tuyến thượng thận.
- Ảnh hưởng của thuốc (ketoconazole, rifampicin,…).
Triệu chứng của bệnh Addison
Triệu chứng bệnh Addison thường diễn tiến chậm và không đặc hiệu, khiến người bệnh dễ bỏ qua trong giai đoạn đầu. Tuy nhiên, khi mất cân bằng hormone trở nên nghiêm trọng, các dấu hiệu rõ ràng hơn sẽ xuất hiện.
Triệu chứng ban đầu
- Mệt mỏi kéo dài, không cải thiện dù nghỉ ngơi đầy đủ.
- Chán ăn, sụt cân không rõ nguyên nhân.
- Buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy hoặc táo bón.
- Đau cơ và khớp.
- Hạ huyết áp tư thế đứng (chóng mặt khi đứng dậy).
Dấu hiệu tiến triển và nguy hiểm
- Da sạm màu, đặc biệt ở vùng nếp gấp, sẹo cũ, lợi, đầu ngón tay.
- Thèm ăn mặn bất thường (do thiếu aldosterone).
- Hạ đường huyết kéo dài.
- Rối loạn kinh nguyệt ở nữ giới, giảm ham muốn tình dục.
Bệnh Addison cấp tính (Cơn Addison)
Trong một số trường hợp, bệnh Addison có thể khởi phát đột ngột thành cơn Addison cấp tính – một cấp cứu nội tiết nghiêm trọng đòi hỏi xử trí ngay lập tức.
Nguyên nhân khởi phát: thường là stress lớn (nhiễm trùng, phẫu thuật, tai nạn), ngừng đột ngột thuốc corticoid, hoặc chẩn đoán bệnh Addison chưa được điều trị.
Triệu chứng cấp tính:
- Đau bụng dữ dội, nôn mửa, tiêu chảy kéo dài.
- Hạ huyết áp nghiêm trọng, có thể dẫn đến sốc.
- Mất ý thức, co giật, mê sảng.
- Hạ đường huyết và rối loạn điện giải nặng.
Không xử trí kịp thời có thể dẫn đến tử vong. Do đó, người bệnh cần được tiêm tĩnh mạch hydrocortisone liều cao ngay lập tức tại cơ sở y tế.
Phân biệt bệnh Addison với suy thượng thận thứ phát
Mặc dù đều là tình trạng thiếu hụt cortisol, nhưng suy tuyến thượng thận thứ phát xảy ra khi tuyến yên – cơ quan kiểm soát tuyến thượng thận – không tiết đủ hormone ACTH kích thích hoạt động tuyến thượng thận.
| Tiêu chí | Suy thượng thận nguyên phát (Addison) | Suy thượng thận thứ phát |
|---|---|---|
| Nguyên nhân | Tổn thương trực tiếp tuyến thượng thận | Thiếu ACTH do tổn thương tuyến yên |
| Mức ACTH | Tăng cao (cơ thể cố gắng kích thích tuyến thượng thận) | Thấp |
| Aldosterone | Thiếu | Bình thường |
| Da sạm màu | Thường gặp | Hiếm gặp |
Lưu ý: Việc phân biệt chính xác hai dạng bệnh là rất quan trọng để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.
Đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh Addison
- Người mắc bệnh tự miễn (tiểu đường type 1, lupus, bệnh tuyến giáp…)
- Người có tiền sử lao phổi hoặc nhiễm HIV/AIDS.
- Người từng sử dụng corticoid kéo dài và ngừng đột ngột.
- Người có người thân trong gia đình từng mắc bệnh Addison hoặc các bệnh nội tiết khác.
“Tôi từng mệt mỏi không rõ nguyên nhân suốt nhiều năm. Chỉ đến khi được chẩn đoán bệnh Addison, tôi mới hiểu vì sao cơ thể mình luôn yếu ớt như vậy. Việc điều trị giúp tôi dần lấy lại năng lượng sống mỗi ngày.” – Minh Hằng (32 tuổi, TP.HCM)
Các phương pháp chẩn đoán bệnh Addison
Việc chẩn đoán bệnh Addison đòi hỏi kết hợp giữa khai thác triệu chứng lâm sàng, xét nghiệm hormone và các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh để xác định nguyên nhân gây suy tuyến thượng thận.
Xét nghiệm máu
- Nồng độ cortisol huyết thanh: thường thấp bất thường, đặc biệt vào buổi sáng.
- ACTH: tăng cao trong Addison nguyên phát do tuyến yên cố gắng kích thích tuyến thượng thận hoạt động.
- Điện giải đồ: giảm natri máu, tăng kali máu – điển hình của thiếu aldosterone.
- Đường huyết: hạ glucose máu do thiếu cortisol.
Test kích thích ACTH (Synacthen test)
Đây là xét nghiệm đặc hiệu để chẩn đoán Addison. Bệnh nhân được tiêm ACTH tổng hợp và đo nồng độ cortisol trước và sau tiêm:
- Bình thường: cortisol tăng rõ rệt sau 30–60 phút.
- Bệnh Addison: cortisol không tăng hoặc tăng không đáng kể.
Chẩn đoán hình ảnh
- CT bụng: khảo sát hình dạng, kích thước tuyến thượng thận để phát hiện khối u, vôi hóa hoặc teo tuyến.
- MRI tuyến yên: nếu nghi ngờ suy thượng thận thứ phát.
Phác đồ điều trị bệnh Addison
Bệnh Addison không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu người bệnh tuân thủ liệu pháp hormone thay thế đúng cách và theo dõi thường xuyên.
Liệu pháp thay thế hormone
- Hydrocortisone hoặc prednisolone: thay thế cortisol, uống hàng ngày theo chỉ định.
- Fludrocortisone: bổ sung aldosterone (đặc biệt cần thiết nếu bệnh nhân bị hạ huyết áp và rối loạn điện giải).
Bệnh nhân cần được tư vấn:
- Tăng liều corticoid trong các tình huống stress như phẫu thuật, sốt cao, chấn thương.
- Luôn mang theo thẻ y tế hoặc vòng tay cảnh báo y tế.
- Tái khám định kỳ để điều chỉnh liều thuốc phù hợp với tình trạng cơ thể.
Xử lý cơn Addison cấp tính
Trường hợp này đòi hỏi điều trị tại bệnh viện với:
- Tiêm tĩnh mạch hydrocortisone liều cao ngay lập tức.
- Bù dịch truyền mặn ưu trương.
- Điều chỉnh điện giải, đường huyết, hỗ trợ hô hấp và tuần hoàn nếu cần thiết.
Biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị kịp thời
Việc bỏ qua chẩn đoán hoặc không tuân thủ điều trị có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng:
- Sốc Addison (Addisonian crisis): tụt huyết áp không hồi phục, rối loạn ý thức, tử vong nhanh chóng nếu không được cấp cứu.
- Suy kiệt kéo dài, sụt cân nặng, rối loạn nội tiết trầm trọng.
- Biến chứng tim mạch do mất cân bằng điện giải kéo dài.
Lối sống và chế độ ăn uống hỗ trợ kiểm soát bệnh Addison
Bên cạnh việc dùng thuốc, người bệnh cần thay đổi lối sống tích cực để hỗ trợ điều trị và phòng ngừa cơn Addison cấp.
- Duy trì chế độ ăn cân bằng, bổ sung muối khi cần thiết (theo hướng dẫn bác sĩ).
- Tránh stress, ngủ đủ giấc và luyện tập vừa phải.
- Luôn mang theo thuốc hydrocortisone, đặc biệt khi đi xa.
- Báo cho bác sĩ khi có dấu hiệu nhiễm trùng, chấn thương hoặc phải phẫu thuật.
Câu chuyện thực tế: Sống chung với bệnh Addison
Chị Phương Mai (36 tuổi, Đà Nẵng) chia sẻ: “Tôi từng nghĩ mình chỉ bị stress mãn tính khi luôn cảm thấy mệt mỏi và tụt huyết áp. Sau khi được chẩn đoán Addison, tôi bắt đầu điều trị và cảm thấy sức khỏe cải thiện đáng kể chỉ sau vài tuần. Quan trọng nhất là học cách lắng nghe cơ thể và tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ.”
Bệnh Addison có phòng ngừa được không?
Hiện nay, không có biện pháp cụ thể để phòng ngừa hoàn toàn bệnh Addison, đặc biệt nếu nguyên nhân là do tự miễn. Tuy nhiên, bạn có thể giảm nguy cơ biến chứng nghiêm trọng bằng cách:
- Khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt nếu có tiền sử bệnh tự miễn.
- Tuân thủ điều trị corticoid đúng liều, không tự ý ngưng thuốc.
- Thông báo cho bác sĩ nếu gặp các triệu chứng mệt mỏi không rõ nguyên nhân kéo dài.
Kết luận: Cần phát hiện và điều trị sớm bệnh Addison
Bệnh Addison là một bệnh lý nội tiết hiếm gặp nhưng có thể gây tử vong nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Việc phát hiện sớm thông qua nhận biết triệu chứng, thực hiện xét nghiệm đầy đủ và tuân thủ điều trị là chìa khóa giúp người bệnh sống khỏe mạnh và chủ động kiểm soát bệnh.
ThuVienBenh.com hy vọng đã cung cấp cho bạn thông tin hữu ích và đáng tin cậy để hiểu rõ hơn về căn bệnh này.
Câu hỏi thường gặp (FAQ) về bệnh Addison
Bệnh Addison có chữa khỏi hoàn toàn được không?
Hiện chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn bệnh Addison, nhưng điều trị bằng liệu pháp thay thế hormone có thể giúp người bệnh sống khỏe mạnh và ổn định lâu dài.
Có nên ăn kiêng đặc biệt khi mắc bệnh Addison không?
Không có chế độ ăn kiêng bắt buộc, nhưng nên ăn uống đầy đủ dưỡng chất, bổ sung natri khi cần thiết và tránh thức ăn gây hạ đường huyết nếu đã có biến chứng.
Người mắc bệnh Addison có sống lâu được không?
Với điều trị đúng cách và lối sống hợp lý, người bệnh Addison hoàn toàn có thể sống bình thường như người khỏe mạnh.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.