Cơn tăng huyết áp khẩn cấp không chỉ là tình trạng tăng huyết áp đơn thuần, mà là một biến cố y khoa nghiêm trọng có thể gây tổn thương não, tim, thận hoặc mắt nếu không được can thiệp kịp thời. Điều đáng nói là, nhiều người bệnh không nhận ra mình đang trong tình trạng nguy hiểm này cho đến khi cơ thể bắt đầu “cầu cứu”.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tăng huyết áp là nguyên nhân gây ra hơn 7,5 triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn cầu, chiếm khoảng 12,8% tổng số ca tử vong. Trong đó, các trường hợp tăng huyết áp khẩn cấp chiếm một phần không nhỏ với tỷ lệ biến chứng và tử vong cao nếu xử lý chậm trễ.
1. Cơn tăng huyết áp khẩn cấp là gì?
Cơn tăng huyết áp khẩn cấp (Hypertensive Emergency) là tình trạng huyết áp tăng rất cao (≥180/120 mmHg) kèm theo tổn thương cấp tính tại cơ quan đích như não, tim, thận hoặc mắt. Khác với tăng huyết áp cấp cứu giả (hypertensive urgency), tình trạng khẩn cấp yêu cầu phải hạ áp nhanh chóng bằng đường tiêm tĩnh mạch dưới sự theo dõi nghiêm ngặt tại bệnh viện.
1.1 Phân biệt giữa tăng huyết áp cấp cứu và khẩn cấp
| Tiêu chí | Tăng huyết áp khẩn cấp | Tăng huyết áp cấp cứu giả |
|---|---|---|
| Huyết áp | ≥180/120 mmHg | ≥180/120 mmHg |
| Biểu hiện tổn thương cơ quan đích | Có | Không |
| Can thiệp điều trị | Tiêm tĩnh mạch, theo dõi sát | Uống thuốc, theo dõi ngoại trú |
Ví dụ thực tế: Một bệnh nhân nam 58 tuổi, tiền sử tăng huyết áp 10 năm, tự ý ngừng thuốc vài ngày do “thấy khỏe”. Sau một cơn đau đầu dữ dội, bệnh nhân đến viện với huyết áp 220/130 mmHg, kèm theo mờ mắt và liệt nhẹ nửa người – được chẩn đoán đột quỵ do cơn tăng huyết áp khẩn cấp gây ra.
2. Nguyên nhân gây ra cơn tăng huyết áp khẩn cấp
Hiểu rõ nguyên nhân giúp bác sĩ đưa ra hướng xử trí phù hợp và giúp người bệnh có kế hoạch phòng ngừa hiệu quả hơn.
2.1 Ngừng thuốc điều trị tăng huyết áp
- Chiếm đến 40–50% nguyên nhân theo báo cáo từ Mayo Clinic.
- Thường gặp ở người bệnh chủ quan, quên uống thuốc, hoặc tự ý ngưng vì không có triệu chứng.
- Ngưng đột ngột các thuốc như clonidin, chẹn beta (propranolol) có thể dẫn đến phản ứng “bật lại” huyết áp tăng vọt.
2.2 Sử dụng chất kích thích
- Cocaine, amphetamine, thuốc lắc – làm tăng phóng thích catecholamine gây co mạch cực mạnh.
- Cà phê hoặc nicotine liều cao trên nền bệnh tim mạch.
2.3 Tình trạng bệnh lý nội khoa khác
- Suy thận cấp hoặc mạn: rối loạn cân bằng điện giải, thể tích tuần hoàn.
- Hẹp động mạch thận: làm hoạt hóa hệ RAA, dẫn đến co mạch và giữ muối nước.
- U tủy thượng thận (Pheochromocytoma): tiết catecholamine liên tục gây tăng huyết áp ác tính.
2.4 Tiền sản giật, sản giật
Thường xảy ra ở phụ nữ mang thai từ tuần 20 trở đi, đặc biệt ở người có tiền sử tăng huyết áp hoặc bệnh lý mạch máu. Nếu không xử trí kịp thời có thể dẫn đến co giật, hôn mê và tử vong cả mẹ và thai nhi.
3. Triệu chứng nhận biết sớm
Triệu chứng của cơn tăng huyết áp khẩn cấp thường xuất hiện đột ngột và liên quan đến cơ quan bị tổn thương. Tuy nhiên, không phải lúc nào người bệnh cũng có biểu hiện rõ ràng. Việc theo dõi huyết áp thường xuyên là yếu tố then chốt.
3.1 Dấu hiệu thần kinh
- Đau đầu dữ dội, cơn đau xuất hiện đột ngột và lan rộng.
- Chóng mặt, mờ mắt, nói khó, yếu liệt nửa người – gợi ý đột quỵ.
- Co giật, rối loạn ý thức, hôn mê.
3.2 Dấu hiệu tim mạch – hô hấp
- Đau ngực thắt chặt, lan ra tay trái hoặc hàm (gợi nhồi máu cơ tim).
- Khó thở, ho ra bọt hồng (phù phổi cấp).
- Tim đập nhanh, không đều.
3.3 Tổn thương mắt – thận
- Giảm thị lực đột ngột, nhìn mờ hoặc mù tạm thời.
- Tiểu ít, tiểu máu, phù toàn thân.
Chuyên gia chia sẻ: “Bất kỳ cơn đau đầu bất thường hoặc thay đổi thị lực nào ở người bệnh tăng huyết áp đều cần được xử lý sớm. Đó có thể là dấu hiệu cảnh báo cơn tăng huyết áp khẩn cấp đang đến gần.” – BS. CKII Trần Văn Hùng (BV Đại học Y Dược TP.HCM)
4. Chẩn đoán cơn tăng huyết áp khẩn cấp
Chẩn đoán đúng và sớm là yếu tố tiên quyết để đưa ra hướng điều trị phù hợp, giúp giảm thiểu nguy cơ tổn thương vĩnh viễn tại các cơ quan đích.
4.1 Khám lâm sàng và đo huyết áp nhiều lần
- Đo huyết áp hai tay sau khi người bệnh nghỉ ngơi ít nhất 5 phút.
- Huyết áp ≥180/120 mmHg là ngưỡng nghi ngờ.
- Khám thần kinh, tim mạch, mắt để tìm dấu hiệu tổn thương cơ quan.
4.2 Cận lâm sàng cần thiết
- Điện tâm đồ (ECG): phát hiện thiếu máu cơ tim, rối loạn nhịp.
- Chụp CT/MRI não: tìm tổn thương do đột quỵ hoặc phù não.
- Xét nghiệm máu: men tim (CK-MB, Troponin), creatinine, ure, điện giải, chức năng gan thận.
- Chụp X-quang ngực: phát hiện phù phổi hoặc tim to.
- Khám đáy mắt: quan sát tổn thương võng mạc (xuất huyết, phù gai thị).
5. Điều trị cơn tăng huyết áp khẩn cấp
Việc xử trí phải được thực hiện trong môi trường y tế chuyên biệt với phác đồ rõ ràng. Mục tiêu là hạ áp an toàn, tránh làm giảm huyết áp quá nhanh gây thiếu máu thứ phát cho các cơ quan.
5.1 Nguyên tắc chung
- Không hạ huyết áp quá 25% trong giờ đầu.
- Đưa huyết áp về mức ~160/100 mmHg trong 2–6 giờ đầu nếu không có chỉ định đặc biệt.
- Theo dõi sát các dấu hiệu sinh tồn, chức năng tim, não, thận trong quá trình điều trị.
5.2 Thuốc điều trị tiêm tĩnh mạch
Lựa chọn thuốc phụ thuộc vào loại tổn thương cơ quan đích. Một số thuốc phổ biến:
- Nicardipine: chẹn kênh canxi, tác dụng nhanh, ổn định.
- Labetalol: phù hợp với bệnh nhân có tổn thương thần kinh hoặc mang thai.
- Sodium nitroprusside: hạ áp mạnh, dùng trong bóc tách động mạch chủ.
- Hydralazine: thường dùng trong sản giật.
5.3 Điều trị đặc hiệu theo nguyên nhân
- Đột quỵ xuất huyết: phối hợp điều trị thần kinh và kiểm soát huyết áp.
- Suy tim cấp: dùng nitroglycerin, lợi tiểu, oxy và thuốc inotrope nếu cần.
- U tủy thượng thận: phẫu thuật sau khi kiểm soát huyết áp bằng chẹn alpha.
6. Phòng ngừa cơn tăng huyết áp khẩn cấp
Phòng bệnh luôn là chiến lược tối ưu để tránh các biến cố nguy hiểm. Dưới đây là những giải pháp đã được chứng minh hiệu quả trong kiểm soát huyết áp:
6.1 Tuân thủ điều trị
- Không tự ý ngưng hoặc thay đổi thuốc mà không có chỉ định bác sĩ.
- Uống thuốc đúng giờ, đủ liều, duy trì kiểm tra huyết áp định kỳ.
6.2 Điều chỉnh lối sống
- Hạn chế muối: ≤5g/ngày theo khuyến cáo của WHO.
- Tăng cường rau xanh, trái cây tươi, chất xơ.
- Tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần.
- Tránh rượu bia, thuốc lá, chất kích thích.
6.3 Kiểm soát yếu tố nguy cơ
- Điều trị rối loạn lipid máu, đái tháo đường.
- Giữ cân nặng hợp lý, hạn chế stress tâm lý.
7. Kết luận
Cơn tăng huyết áp khẩn cấp là một biến chứng nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và kiểm soát được nếu người bệnh được theo dõi sát sao, tuân thủ điều trị và thay đổi lối sống lành mạnh. Việc phát hiện sớm các dấu hiệu nguy hiểm, cùng với sự can thiệp y tế đúng lúc, là yếu tố sống còn quyết định khả năng hồi phục và giảm nguy cơ tử vong.
Đừng chủ quan với con số huyết áp – hãy hành động trước khi quá muộn!
8. Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Cơn tăng huyết áp khẩn cấp có nguy hiểm đến tính mạng không?
Có. Nếu không điều trị kịp thời, người bệnh có thể tử vong do đột quỵ, suy tim cấp, suy thận hoặc phù phổi.
2. Huyết áp bao nhiêu là cơn tăng huyết áp khẩn cấp?
Khi huyết áp ≥180/120 mmHg và xuất hiện các dấu hiệu tổn thương cơ quan như đau ngực, mờ mắt, co giật, liệt nửa người…
3. Có thể điều trị tăng huyết áp khẩn cấp tại nhà không?
Không. Cần đến bệnh viện càng sớm càng tốt để được tiêm thuốc, theo dõi sát huyết áp và tổn thương cơ quan.
4. Sau cơn tăng huyết áp khẩn cấp, có thể hồi phục hoàn toàn không?
Tùy thuộc vào mức độ tổn thương cơ quan và thời gian can thiệp. Phần lớn bệnh nhân có thể hồi phục nếu xử trí đúng cách và theo dõi lâu dài.
Gọi hành động (CTA)
Nếu bạn hoặc người thân có tiền sử tăng huyết áp, hãy kiểm tra huyết áp định kỳ và đừng chần chừ khi thấy các dấu hiệu bất thường. Chủ động thăm khám sớm tại bệnh viện tim mạch uy tín để được tư vấn và điều trị đúng lúc!
“Đừng để huyết áp cao trở thành kẻ giết người thầm lặng – Hãy lắng nghe cơ thể bạn hôm nay.”
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.