Bệnh van tim do thấp tim là một biến chứng nghiêm trọng và dai dẳng của thấp tim – một hậu quả sau viêm họng do liên cầu khuẩn không được điều trị dứt điểm. Bệnh ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thống van tim, gây biến dạng và rối loạn chức năng tim, làm giảm chất lượng sống và tăng nguy cơ tử vong nếu không được phát hiện, điều trị kịp thời. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và các phương pháp điều trị hiệu quả hiện nay.
Thấp tim là gì?
Cơ chế hình thành thấp tim
Thấp tim (hay còn gọi là sốt thấp khớp) là bệnh lý viêm hệ thống xảy ra sau khi bị nhiễm liên cầu khuẩn beta tan huyết nhóm A (Streptococcus pyogenes), thường là sau viêm họng hoặc viêm amidan. Khi cơ thể phản ứng miễn dịch chống lại vi khuẩn, hệ miễn dịch nhầm lẫn và tấn công các mô của chính mình – đặc biệt là tim, khớp, da và hệ thần kinh trung ương.
Trong quá trình đó, các mô van tim – nhất là van hai lá và van động mạch chủ – bị viêm và tổn thương, dẫn đến sẹo, dày lên, và cứng lại theo thời gian.
Đối tượng nguy cơ mắc thấp tim
- Trẻ em từ 5–15 tuổi, đặc biệt sau khi bị viêm họng nhưng không được điều trị bằng kháng sinh đúng cách.
- Người sống trong môi trường đông đúc, điều kiện y tế kém.
- Các quốc gia đang phát triển, nơi bệnh thấp tim vẫn còn phổ biến.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm trên thế giới có khoảng 33 triệu người mắc bệnh thấp tim, gây ra hơn 275.000 ca tử vong.
Bệnh van tim do thấp tim là gì?
Tổn thương van tim trong thấp tim
Bệnh van tim do thấp tim là tình trạng van tim – thường là van hai lá và van động mạch chủ – bị hẹp, hở hoặc kết hợp cả hai do tổn thương viêm và sẹo sau thấp tim. Đây là hậu quả lâu dài của những đợt thấp tim cấp tính không được kiểm soát tốt hoặc tái phát nhiều lần.
Khi van tim bị biến dạng, dòng máu lưu thông trong tim trở nên bất thường, tim phải co bóp mạnh hơn để duy trì tuần hoàn, lâu dài dẫn đến suy tim.
Các loại van tim thường bị ảnh hưởng
Van hai lá
Van hai lá là van bị ảnh hưởng nhiều nhất (chiếm tới 60–70% trường hợp). Khi tổn thương, van có thể bị:
- Hẹp van hai lá: cản trở dòng máu từ tâm nhĩ trái xuống tâm thất trái.
- Hở van hai lá: dòng máu chảy ngược trở lại nhĩ trái khi tim co bóp.
Van động mạch chủ
Van động mạch chủ có thể bị:
- Hẹp: làm giảm lưu lượng máu từ tim ra động mạch chủ.
- Hở: máu trào ngược lại thất trái gây quá tải thể tích.
Ở một số bệnh nhân nặng, tổn thương có thể xảy ra trên cả 2–3 van tim, làm bệnh trở nên phức tạp và nguy hiểm hơn.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Nhiễm liên cầu khuẩn beta tan huyết nhóm A
Nguyên nhân chính gây bệnh van tim do thấp tim là nhiễm khuẩn liên cầu beta tan huyết nhóm A (Streptococcus pyogenes), thường là sau viêm họng hoặc viêm amidan. Nếu không được điều trị đúng cách bằng kháng sinh trong vòng 9 ngày, hệ miễn dịch có thể phản ứng quá mức và tấn công van tim.
Thiếu điều trị đúng cách sau viêm họng
- Không điều trị viêm họng bằng kháng sinh phù hợp.
- Không tuân thủ đủ thời gian điều trị (thường là 10 ngày).
- Chẩn đoán muộn hoặc nhầm lẫn với các loại viêm họng do virus.
Theo thống kê của CDC Hoa Kỳ, nguy cơ thấp tim sẽ giảm đến 80% nếu bệnh nhân viêm họng do liên cầu khuẩn được điều trị kháng sinh đúng cách.
Triệu chứng bệnh van tim do thấp tim
Dấu hiệu giai đoạn sớm
Ở giai đoạn đầu, bệnh có thể diễn tiến âm thầm, ít triệu chứng rõ ràng. Một số dấu hiệu gợi ý có thể bao gồm:
- Đau ngực nhẹ, thoáng qua.
- Khó thở khi vận động mạnh.
- Đánh trống ngực không thường xuyên.
Triệu chứng khi van tim đã tổn thương
Khó thở, mệt mỏi
Thường xảy ra khi tim không bơm đủ máu do van tim bị hẹp hoặc hở. Bệnh nhân có thể thấy khó thở khi gắng sức, về sau cả khi nghỉ ngơi.
Đánh trống ngực, phù chân
Tim phải co bóp mạnh hơn dẫn đến rối loạn nhịp tim, đặc biệt là rung nhĩ. Phù chân xuất hiện do suy tim phải.
Ngất xỉu hoặc ho ra máu
Ngất có thể xảy ra khi cung lượng tim giảm đột ngột. Trong trường hợp nặng, hở van hai lá nhiều có thể gây ho ra máu.
Phương pháp chẩn đoán
Khám lâm sàng và nghe tim
Bác sĩ có thể phát hiện các tiếng thổi tim đặc trưng như:
- Tiếng thổi tâm trương do hẹp van hai lá.
- Tiếng thổi toàn tâm thu do hở van hai lá.
Siêu âm tim
Đây là phương pháp quan trọng nhất, giúp xác định chính xác:
- Mức độ hẹp hoặc hở van tim.
- Ảnh hưởng đến chức năng tim.
- Phát hiện các huyết khối trong buồng tim nếu có rung nhĩ.
Điện tâm đồ và X-quang ngực
Hỗ trợ đánh giá rối loạn nhịp, phì đại các buồng tim và tình trạng ứ huyết phổi.
Xét nghiệm máu tìm dấu hiệu viêm
Các chỉ số như CRP, ESR, ASLO tăng cao có thể chỉ ra tình trạng viêm hoặc thấp tim tái phát.
Điều trị bệnh van tim do thấp tim
Điều trị nội khoa
Kháng sinh dự phòng thấp tim tái phát
Điều quan trọng nhất là dự phòng thấp tim tái phát bằng kháng sinh dài ngày, thường là penicillin benzathine tiêm bắp mỗi 3–4 tuần. Thời gian dự phòng phụ thuộc vào mức độ tổn thương van tim:
- Không tổn thương van tim: dùng 5 năm hoặc đến năm 21 tuổi.
- Van tim bị tổn thương nhẹ: dự phòng trong 10 năm hoặc đến năm 40 tuổi.
- Tổn thương nặng hoặc đã thay van: dự phòng suốt đời.
Thuốc trợ tim, lợi tiểu, chống đông
- Thuốc lợi tiểu: giúp giảm gánh nặng tuần hoàn và cải thiện khó thở.
- Thuốc trợ tim: như digoxin hoặc thuốc ức chế men chuyển để tăng hiệu suất tim.
- Thuốc chống đông: như warfarin, cần thiết nếu có rung nhĩ hoặc sau khi thay van nhân tạo.
Điều trị ngoại khoa
Nong van tim bằng bóng
Áp dụng trong trường hợp hẹp van hai lá mức độ vừa – nặng, cấu trúc van còn mềm mại. Bác sĩ đưa bóng nong qua ống thông và làm giãn van bị hẹp.
Thay van tim nhân tạo hoặc sinh học
Khi tổn thương van quá nặng, không còn đáp ứng điều trị nội khoa, bệnh nhân sẽ được chỉ định phẫu thuật thay van tim:
- Van sinh học: ít cần dùng thuốc chống đông lâu dài nhưng thời gian sử dụng ngắn hơn (10–15 năm).
- Van cơ học: bền vững hơn nhưng bắt buộc phải dùng thuốc chống đông suốt đời.
Biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị kịp thời
Suy tim
Tim hoạt động quá tải trong thời gian dài dẫn đến suy tim trái hoặc toàn bộ tim. Bệnh nhân mệt mỏi, phù, khó thở ngày càng nặng, ảnh hưởng đến mọi hoạt động thường ngày.
Rung nhĩ và huyết khối
Rối loạn nhịp tim, đặc biệt là rung nhĩ, làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông trong tim. Nếu huyết khối rơi vào mạch máu não, có thể gây đột quỵ.
Tăng áp phổi
Hẹp van hai lá khiến máu ứ đọng lại trong phổi, gây ra tăng áp lực động mạch phổi, dẫn đến suy tim phải.
Cách phòng ngừa bệnh van tim do thấp tim
Điều trị sớm viêm họng do liên cầu khuẩn
Đây là bước phòng ngừa quan trọng nhất. Khi có các dấu hiệu viêm họng cấp (sốt, đau họng, nuốt đau, không ho), người bệnh nên đi khám sớm và được xét nghiệm test nhanh liên cầu khuẩn để có chỉ định dùng kháng sinh hợp lý.
Tuân thủ kháng sinh dự phòng tái phát
Đối với người từng mắc thấp tim, cần duy trì kháng sinh dự phòng theo chỉ định của bác sĩ để ngăn ngừa các đợt thấp tim tái phát gây tổn thương van tim mới hoặc làm nặng thêm tình trạng hiện có.
Tái khám định kỳ kiểm tra chức năng tim
Người bệnh cần được theo dõi thường xuyên bằng siêu âm tim và khám chuyên khoa tim mạch. Tùy mức độ tổn thương van tim, bác sĩ sẽ lên kế hoạch điều trị hoặc can thiệp ngoại khoa kịp thời.
Kết luận
Bệnh van tim do thấp tim là biến chứng mạn tính nghiêm trọng có thể gây ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng sống và đe dọa tính mạng nếu không được điều trị đúng cách. Tuy nhiên, bệnh hoàn toàn có thể phòng ngừa được bằng cách điều trị sớm viêm họng liên cầu khuẩn và tuân thủ kháng sinh dự phòng. Với những tiến bộ trong chẩn đoán và can thiệp tim mạch hiện đại, người bệnh vẫn có thể sống khỏe mạnh và làm việc bình thường nếu được quản lý tốt.
FAQ – Câu hỏi thường gặp
Bệnh van tim do thấp tim có di truyền không?
Không. Bệnh không di truyền, nhưng những yếu tố môi trường và miễn dịch có thể khiến nhiều người trong cùng một gia đình mắc thấp tim nếu điều kiện sống kém vệ sinh, đông đúc.
Tôi đã từng bị viêm họng, làm sao biết có bị thấp tim không?
Nếu bạn có triệu chứng khó thở, đánh trống ngực hoặc mệt mỏi kéo dài sau viêm họng, nên đi khám bác sĩ tim mạch và thực hiện siêu âm tim để kiểm tra chức năng van tim.
Thay van tim có cần dùng thuốc suốt đời không?
Có, nếu bạn thay van tim cơ học, cần dùng thuốc chống đông suốt đời. Nếu thay van sinh học, thời gian dùng thuốc ngắn hơn nhưng tuổi thọ van thấp hơn.
Bệnh van tim do thấp tim có chữa khỏi hoàn toàn không?
Bệnh không thể chữa khỏi hoàn toàn nếu van tim đã tổn thương. Tuy nhiên, với điều trị đúng, người bệnh có thể kiểm soát triệu chứng, ngăn ngừa biến chứng và duy trì chất lượng sống tốt.
Người bệnh có thể mang thai nếu mắc bệnh van tim không?
Phụ nữ mắc bệnh van tim cần được tư vấn bởi bác sĩ tim mạch và sản khoa trước khi mang thai. Trong nhiều trường hợp, có thể mang thai an toàn nếu chức năng tim ổn định và được theo dõi sát.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.