U đại tràng – một trong những bệnh lý phổ biến nhưng dễ bị bỏ qua do diễn tiến âm thầm và triệu chứng không rõ ràng. Nhiều trường hợp chỉ phát hiện khi đã chuyển sang giai đoạn nặng hoặc ung thư hóa. Vậy u đại tràng là gì? Có nguy hiểm không? Cách phát hiện và điều trị ra sao? Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin toàn diện, cập nhật từ chuyên gia giúp bạn hiểu rõ và chủ động bảo vệ sức khỏe hệ tiêu hóa.
U đại tràng là gì?
U đại tràng là sự hình thành các khối mô bất thường tại đại tràng – phần cuối của ống tiêu hóa. Những khối u này có thể lành tính hoặc ác tính, trong đó u lành tính chiếm phần lớn nhưng vẫn có nguy cơ biến đổi thành ung thư nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời.
Phân loại u đại tràng
- U lành tính: Thường gặp nhất là polyp đại tràng – khối u xuất phát từ lớp niêm mạc. Có nhiều loại polyp như polyp tăng sản, polyp tuyến… Trong đó, polyp tuyến có nguy cơ cao chuyển thành ung thư.
- U ác tính: Là ung thư đại tràng – một trong 5 loại ung thư phổ biến nhất tại Việt Nam. Ung thư có thể phát triển từ polyp qua nhiều năm nếu không can thiệp.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây u đại tràng
Hiện nay, chưa có nguyên nhân cụ thể nào được xác định tuyệt đối gây u đại tràng, nhưng nhiều yếu tố nguy cơ đã được ghi nhận trong các nghiên cứu dịch tễ học:
1. Yếu tố di truyền
- Người có tiền sử gia đình mắc polyp đại tràng hoặc ung thư đại trực tràng.
- Hội chứng di truyền như FAP (đa polyp tuyến gia đình), hội chứng Lynch.
2. Chế độ ăn uống thiếu lành mạnh
- Tiêu thụ nhiều thịt đỏ, đồ chiên nướng, thực phẩm chế biến sẵn.
- Thiếu chất xơ từ rau củ, trái cây.
3. Thói quen sinh hoạt không tốt
- Ít vận động, ngồi nhiều.
- Hút thuốc lá, uống rượu bia thường xuyên.
- Béo phì, căng thẳng kéo dài.
4. Bệnh lý nền mạn tính
- Bệnh viêm đại tràng mạn tính, bệnh Crohn.
- Tiểu đường type 2, hội chứng chuyển hóa.
PGS.TS.BS Đoàn Hữu Nghị – Bệnh viện Hồng Ngọc: “Tầm soát polyp đại tràng định kỳ là một trong những cách hiệu quả nhất để phòng ngừa ung thư đại tràng, nhất là với người có tiền sử gia đình.”
Triệu chứng của u đại tràng
Triệu chứng u đại tràng có thể không rõ ràng ở giai đoạn đầu. Tuy nhiên, khi khối u lớn hoặc có biến chứng, người bệnh có thể nhận thấy:
- Thay đổi thói quen đi tiêu: tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài bất thường.
- Phân có lẫn máu hoặc màu đen bất thường.
- Đau bụng âm ỉ, nhất là vùng bụng dưới hoặc hạ sườn trái.
- Sụt cân nhanh, mệt mỏi, thiếu máu không rõ nguyên nhân.
- Chướng bụng, đầy hơi, cảm giác không đi tiêu hết.
Thống kê thực tế
Theo Bộ Y tế Việt Nam, ung thư đại trực tràng đứng thứ 5 trong số các loại ung thư phổ biến với khoảng 15.000 ca mắc mới mỗi năm. Trong đó, hơn 70% có tiền sử bị polyp hoặc u đại tràng lành tính trước đó.
Phương pháp chẩn đoán u đại tràng
Việc chẩn đoán sớm có vai trò then chốt trong tiên lượng và điều trị u đại tràng. Các phương pháp thường được áp dụng bao gồm:
1. Nội soi đại tràng toàn bộ
- Là phương pháp chính xác và phổ biến nhất.
- Cho phép phát hiện khối u, lấy mẫu sinh thiết nếu cần.
2. Chụp cắt lớp vi tính (CT), cộng hưởng từ (MRI)
- Hữu ích trong đánh giá mức độ lan rộng nếu nghi ngờ u ác tính.
- Phát hiện biến chứng hoặc di căn.
3. Xét nghiệm phân tìm máu ẩn (FOBT/FIT)
- Giúp sàng lọc u đại tràng ở giai đoạn chưa có triệu chứng.
- Được khuyến nghị thực hiện định kỳ ở người từ 45 tuổi trở lên.
Bảng so sánh các phương pháp chẩn đoán
| Phương pháp | Ưu điểm | Hạn chế |
|---|---|---|
| Nội soi đại tràng | Phát hiện và sinh thiết chính xác | Cần gây mê nhẹ, gây khó chịu |
| CT/MRI | Đánh giá tổn thương sâu và lan rộng | Không thay thế được nội soi trong phát hiện polyp nhỏ |
| Xét nghiệm phân | Đơn giản, ít tốn kém, không xâm lấn | Chỉ gợi ý ban đầu, độ chính xác thấp hơn |
Phương pháp điều trị u đại tràng
Việc điều trị u đại tràng phụ thuộc vào loại u (lành tính hay ác tính), kích thước, vị trí khối u, cũng như tình trạng sức khỏe chung của người bệnh. Các phương pháp thường được áp dụng gồm:
1. Cắt bỏ polyp qua nội soi
- Áp dụng cho u lành tính, polyp nhỏ.
- Được thực hiện trong quá trình nội soi đại tràng, ít xâm lấn và hồi phục nhanh.
2. Phẫu thuật cắt đoạn đại tràng
- Chỉ định khi u lớn, không thể loại bỏ qua nội soi hoặc có nguy cơ ung thư hóa.
- Trong trường hợp ung thư, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật triệt căn kết hợp nạo vét hạch.
3. Hóa trị và xạ trị (với u ác tính)
- Sử dụng thuốc chống ung thư (hóa trị) để tiêu diệt tế bào ung thư còn sót lại sau phẫu thuật.
- Xạ trị có thể dùng trước hoặc sau mổ, tùy từng giai đoạn bệnh.
Kết hợp đa mô thức
Với các trường hợp ung thư đại tràng tiến xa, bác sĩ thường kết hợp nhiều phương pháp điều trị (phẫu thuật, hóa trị, miễn dịch…) để nâng cao hiệu quả, kéo dài thời gian sống và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.
Cách phòng ngừa u đại tràng hiệu quả
U đại tràng hoàn toàn có thể phòng ngừa được nếu duy trì lối sống lành mạnh và chủ động tầm soát sức khỏe định kỳ. Dưới đây là những cách được khuyến nghị:
1. Tầm soát định kỳ
- Người từ 45 tuổi trở lên nên nội soi đại tràng 5–10 năm/lần.
- Người có yếu tố nguy cơ cao (tiền sử gia đình, viêm đại tràng mạn tính…) cần tầm soát sớm và thường xuyên hơn.
2. Điều chỉnh chế độ ăn uống
- Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.
- Hạn chế thịt đỏ, đồ chiên rán, thực phẩm nhiều chất béo bão hòa.
- Bổ sung thực phẩm giàu probiotic như sữa chua, kefir để hỗ trợ hệ tiêu hóa.
3. Rèn luyện thể chất và kiểm soát cân nặng
- Vận động thể thao ít nhất 30 phút/ngày, 5 ngày/tuần.
- Tránh thừa cân, béo phì – yếu tố nguy cơ làm tăng tỷ lệ ung thư đại trực tràng.
4. Hạn chế chất kích thích
- Bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia.
- Giảm căng thẳng, ngủ đủ giấc giúp hệ tiêu hóa hoạt động ổn định.
Lời khuyên từ chuyên gia
GS.TS Nguyễn Bá Đức – Nguyên Giám đốc Bệnh viện K Trung ương: “Tất cả các trường hợp polyp đại tràng nên được cắt bỏ càng sớm càng tốt để ngăn ngừa tiến triển thành ung thư. Việc tầm soát định kỳ giúp phát hiện sớm và cứu sống nhiều người.”
Bên cạnh đó, chuyên gia cũng khuyến nghị xây dựng thói quen ăn uống khoa học, sinh hoạt điều độ, giữ tâm lý ổn định để nâng cao hệ miễn dịch và khả năng tự bảo vệ của cơ thể.
Những câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. U đại tràng có nguy hiểm không?
Nếu là u lành tính và được phát hiện sớm, bệnh thường không nguy hiểm. Tuy nhiên, một số loại polyp có thể chuyển sang ung thư nếu không can thiệp kịp thời.
2. Có thể nhận biết u đại tràng qua dấu hiệu nào?
Người bệnh nên cảnh giác khi có các dấu hiệu: rối loạn tiêu hóa kéo dài, phân có máu, đau bụng âm ỉ, sụt cân không rõ nguyên nhân…
3. Bao lâu nên nội soi đại tràng một lần?
Người không có nguy cơ cao nên nội soi mỗi 5–10 năm/lần từ tuổi 45. Người có yếu tố nguy cơ nên tầm soát thường xuyên hơn.
4. U đại tràng có di truyền không?
Có. Một số hội chứng như FAP, Lynch… làm tăng nguy cơ mắc bệnh ở người thân trong gia đình.
Kết luận
U đại tràng là bệnh lý không thể xem nhẹ, đặc biệt khi nhiều trường hợp không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu. Tuy nhiên, nhờ sự tiến bộ của y học và nhận thức cộng đồng ngày càng cao, chúng ta hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả. Chủ động tầm soát sức khỏe định kỳ, xây dựng lối sống lành mạnh và tuân thủ khuyến nghị từ chuyên gia sẽ là chìa khóa bảo vệ đại tràng khỏe mạnh suốt đời.
Gợi ý hành động
Hãy đặt lịch nội soi đại tràng nếu bạn trên 45 tuổi hoặc có các dấu hiệu bất thường liên quan đến tiêu hóa. Việc phát hiện sớm khối u không chỉ giúp điều trị hiệu quả hơn mà còn cứu sống bạn.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.