Xương chày là một trong hai xương chính của cẳng chân, đóng vai trò chịu lực và giúp con người di chuyển linh hoạt. Khi xương chày bị gãy, người bệnh không chỉ đối mặt với cơn đau dữ dội mà còn có nguy cơ biến chứng nếu không được điều trị đúng cách. Trong bài viết này, ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ về gãy xương chày – từ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết đến cách điều trị và phục hồi hiệu quả nhất.
Gãy xương chày là gì?
Gãy xương chày là tình trạng xương lớn của cẳng chân bị rạn nứt, vỡ hoặc gãy hoàn toàn do chấn thương mạnh, tai nạn hoặc lực tác động quá mức. Vì là xương chịu lực chính của cơ thể trong tư thế đứng và di chuyển nên khi bị gãy, người bệnh thường mất khả năng vận động ngay lập tức.
Gãy xương chày có thể xảy ra ở bất kỳ ai, nhưng phổ biến nhất ở:
- Người tham gia giao thông
- Vận động viên thể thao
- Công nhân lao động nặng
- Người cao tuổi có mật độ xương thấp
Theo thống kê của Bệnh viện Chấn thương Chỉnh hình TP.HCM, gãy xương chày chiếm khoảng 15–18% tổng số ca chấn thương chi dưới.
“Tôi bị tai nạn xe máy và được chẩn đoán gãy xương chày. Nhờ điều trị đúng cách và kiên trì tập phục hồi chức năng, tôi đã đi lại bình thường sau 4 tháng.”
– Anh Tùng, 28 tuổi, TP. Hồ Chí Minh
Nguyên nhân gây gãy xương chày
Tai nạn giao thông
Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây gãy xương chày. Lực tác động trực tiếp từ va chạm xe máy, ô tô hoặc té ngã với vận tốc cao có thể khiến xương chày bị vỡ nát hoặc gãy hoàn toàn.
Tai nạn thể thao
Những môn thể thao như bóng đá, bóng rổ, trượt ván, võ thuật… có nguy cơ va chạm và tiếp đất sai kỹ thuật rất cao, gây áp lực mạnh lên cẳng chân dẫn đến gãy xương chày, đặc biệt ở vùng 1/3 giữa – nơi dễ bị tổn thương nhất.
Tác động trực tiếp trong lao động
Người lao động trong môi trường công nghiệp, xây dựng thường đối mặt với nguy cơ va đập bởi vật nặng hoặc té ngã từ độ cao. Gãy xương chày do tai nạn lao động thường là gãy hở, nguy cơ nhiễm trùng cao.
Dấu hiệu và triệu chứng thường gặp
Nhận biết sớm dấu hiệu gãy xương chày giúp bạn xử lý kịp thời và hạn chế biến chứng. Các triệu chứng thường bao gồm:
Đau đớn dữ dội ở cẳng chân
Cơn đau thường xuất hiện ngay lập tức tại vị trí bị gãy. Đau tăng lên khi cử động hoặc chịu trọng lực. Nhiều bệnh nhân mô tả cảm giác như bị dao đâm từ bên trong.
Biến dạng chi
Chân có thể bị cong, vẹo hoặc ngắn hơn bên còn lại nếu xương bị lệch trục. Đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy gãy di lệch nghiêm trọng.
Không thể đứng hoặc đi lại
Khả năng chịu trọng lực hoàn toàn mất. Người bệnh không thể đứng thẳng hoặc bước đi dù chỉ vài bước.
Vết bầm tím, sưng to, có tiếng gãy “rắc”
Sau chấn thương, vùng gãy thường bị sưng nhanh, bầm tím lan rộng. Một số người nghe rõ tiếng gãy hoặc rắc mạnh khi xảy ra chấn thương.
Các dạng gãy xương chày phổ biến
Gãy xương chày có nhiều dạng, được phân loại theo mức độ và cơ chế chấn thương. Việc phân loại giúp bác sĩ xây dựng phác đồ điều trị phù hợp.
Gãy xương chày kín
Là dạng gãy không làm rách da, xương không lộ ra ngoài. Tuy ít nguy hiểm hơn gãy hở nhưng vẫn cần điều trị đúng cách để tránh can xương lệch hoặc không liền.
Gãy xương chày hở
Trong trường hợp này, đầu xương chồi ra khỏi da, tạo nên vết thương hở. Gãy hở có nguy cơ nhiễm trùng, hoại tử và mất chức năng nếu không xử lý sớm.
Gãy phức tạp và gãy di lệch
Xương bị vỡ thành nhiều mảnh nhỏ hoặc hai đầu xương không còn nằm đúng vị trí. Cần can thiệp ngoại khoa để cố định xương, thường là nẹp vít hoặc đóng đinh nội tủy.
Gãy xương chày ở trẻ em
Trẻ em có xương mềm và đang phát triển nên dễ bị gãy do té ngã. Tuy nhiên, khả năng phục hồi nhanh hơn người lớn nếu điều trị đúng và kịp thời.
Phương pháp chẩn đoán
Sau khi tiếp nhận bệnh nhân nghi ngờ gãy xương chày, bác sĩ sẽ tiến hành:
Khám lâm sàng
- Quan sát vùng tổn thương (sưng, bầm tím, biến dạng)
- Kiểm tra khả năng cử động và phản xạ
- Xác định mức độ đau, điểm đau chính xác
Chụp X-quang, CT scan
Là phương pháp tiêu chuẩn giúp xác định vị trí và mức độ gãy. Trong những ca phức tạp hoặc nghi ngờ tổn thương mô mềm, chụp CT sẽ cho hình ảnh rõ nét hơn.
Đánh giá mức độ tổn thương phần mềm
Điều này đặc biệt quan trọng ở những ca gãy hở, giúp xác định nguy cơ nhiễm trùng và tổn thương thần kinh, mạch máu đi kèm.
Phác đồ điều trị gãy xương chày
Việc điều trị gãy xương chày phụ thuộc vào mức độ tổn thương, độ lệch của xương và tình trạng sức khỏe của người bệnh. Mục tiêu điều trị là giúp xương liền đúng vị trí, phục hồi chức năng vận động và phòng ngừa biến chứng lâu dài.
Điều trị bảo tồn (nẹp, bó bột)
Áp dụng cho những trường hợp gãy không di lệch hoặc lệch rất nhẹ. Bác sĩ sẽ nắn chỉnh xương rồi bó bột cẳng chân hoặc dùng nẹp cố định trong 6–8 tuần. Trong thời gian này, bệnh nhân cần hạn chế vận động và tái khám định kỳ để kiểm tra tiến trình liền xương.
Phẫu thuật cố định xương (nội tủy, nẹp vít)
Đối với các trường hợp gãy di lệch, gãy hở hoặc gãy phức tạp, phẫu thuật là cần thiết. Phương pháp thường dùng:
- Đóng đinh nội tủy: đưa một cây đinh kim loại vào trong lòng xương để giữ cố định hai đầu gãy.
- Bắt nẹp vít: sử dụng các tấm nẹp và vít y khoa để cố định xương bên ngoài.
Sau mổ, người bệnh sẽ được hướng dẫn tập vật lý trị liệu sớm để ngăn ngừa teo cơ và cứng khớp.
Điều trị cho trẻ em có xương phát triển
Ở trẻ nhỏ, gãy xương chày thường được điều trị bằng bó bột không phẫu thuật vì xương trẻ có khả năng phục hồi và tái tạo rất nhanh. Tuy nhiên, cần theo dõi thường xuyên để tránh biến dạng chân trong tương lai.
Quá trình phục hồi và chăm sóc sau phẫu thuật
Giai đoạn phục hồi đóng vai trò quan trọng quyết định thành công của điều trị. Người bệnh cần tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ để xương liền tốt và lấy lại chức năng vận động bình thường.
Giai đoạn bất động và hồi phục ban đầu
Trong 6–8 tuần đầu, bệnh nhân nên nằm nghỉ, giữ chân cao và sử dụng thuốc giảm đau, kháng viêm nếu cần. Hạn chế đặt trọng lượng lên chân bị thương.
Tập vật lý trị liệu đúng cách
Sau khi xương bắt đầu liền, bác sĩ vật lý trị liệu sẽ hướng dẫn các bài tập phù hợp để:
- Khôi phục khả năng vận động của khớp gối, cổ chân
- Ngăn ngừa teo cơ, cứng khớp
- Phục hồi sức mạnh và thăng bằng
Dinh dưỡng hỗ trợ tái tạo xương
Một chế độ ăn giàu canxi, vitamin D, protein và khoáng chất rất cần thiết để xương liền nhanh:
- Sữa và các chế phẩm từ sữa
- Cá hồi, cá mòi, trứng, hải sản
- Rau lá xanh như cải bó xôi, cải xoăn
- Đậu hũ, ngũ cốc nguyên hạt
Khi nào nên đi tái khám?
Người bệnh nên tái khám định kỳ 2–4 tuần/lần hoặc khi có các dấu hiệu bất thường như:
- Đau tăng lên bất thường
- Sưng tấy, đỏ, mủ tại vết thương
- Không cử động được dù đã quá thời gian phục hồi
Biến chứng có thể gặp nếu không điều trị đúng cách
Nếu không điều trị sớm hoặc chăm sóc không đúng, gãy xương chày có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng như:
- Nhiễm trùng: thường xảy ra ở các ca gãy hở, có thể dẫn đến hoại tử nếu không được kháng sinh và làm sạch vết thương đúng cách.
- Can xương chậm hoặc lệch: nếu không cố định tốt, xương có thể liền sai vị trí, ảnh hưởng đến dáng đi và gây đau mạn tính.
- Teo cơ, cứng khớp: do bất động quá lâu hoặc không tập phục hồi chức năng đúng cách.
Lưu ý phòng tránh gãy xương chày
Dù không thể ngăn hoàn toàn nguy cơ gãy xương, bạn vẫn có thể giảm thiểu đáng kể bằng cách:
- Thận trọng khi tham gia giao thông: luôn đội mũ bảo hiểm, không vượt đèn đỏ, kiểm tra phanh định kỳ.
- Sử dụng dụng cụ bảo hộ khi chơi thể thao: đặc biệt là trong các môn có nguy cơ va chạm như bóng đá, bóng rổ, trượt ván.
- Bổ sung canxi và vitamin D: đặc biệt quan trọng ở người lớn tuổi hoặc người có tiền sử loãng xương.
- Luyện tập thể dục đều đặn: để tăng sức mạnh cơ – xương và phản xạ cơ thể.
Tổng kết
Gãy xương chày là chấn thương phổ biến và có thể để lại di chứng nặng nề nếu không được điều trị đúng cách. Tuy nhiên, với phương pháp chẩn đoán hiện đại, kỹ thuật phẫu thuật tiên tiến và chương trình phục hồi hiệu quả, người bệnh hoàn toàn có thể trở lại cuộc sống bình thường.
ThuVienBenh.com hy vọng bài viết này đã cung cấp đầy đủ và chính xác các thông tin bạn cần về nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp điều trị và phục hồi sau gãy xương chày. Việc phát hiện sớm, tuân thủ điều trị và kiên trì phục hồi sẽ giúp bạn rút ngắn thời gian lành xương và phòng ngừa biến chứng lâu dài.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Gãy xương chày bao lâu thì đi lại được?
Thời gian đi lại được sau gãy xương chày phụ thuộc vào mức độ tổn thương và phương pháp điều trị. Trung bình từ 8–12 tuần đối với gãy nhẹ, có thể lâu hơn nếu gãy phức tạp hoặc có biến chứng.
2. Gãy xương chày có cần mổ không?
Không phải tất cả các trường hợp đều cần mổ. Bác sĩ sẽ đánh giá qua X-quang và mức độ di lệch xương để quyết định điều trị bảo tồn hay phẫu thuật.
3. Sau khi gãy xương chày nên ăn gì để xương nhanh lành?
Người bệnh nên ăn thực phẩm giàu canxi (sữa, hải sản, rau xanh), vitamin D (cá hồi, ánh nắng) và protein (thịt nạc, trứng, đậu nành).
4. Phục hồi sau gãy xương chày có đau không?
Ban đầu có thể đau nhẹ do xương liền và cứng khớp. Tập vật lý trị liệu đúng cách sẽ giúp giảm đau và phục hồi tốt hơn.
5. Có nguy cơ tái gãy sau khi phục hồi không?
Nếu xương đã liền vững và người bệnh duy trì chế độ ăn – luyện tập hợp lý, nguy cơ tái gãy rất thấp. Tuy nhiên, cần cẩn trọng trong vận động ít nhất 6 tháng đầu sau phục hồi.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.