Hãy tưởng tượng bạn thức dậy một ngày và hoàn toàn không nhận ra sự tồn tại của nửa bên trái cơ thể mình. Bạn chỉ ăn thức ăn ở bên phải đĩa, chỉ mặc áo bên phải, và liên tục va vào những vật ở phía trái mà không hề nhận thức được. Đây không phải là viễn tưởng, mà là thực tế của những người mắc hội chứng bỏ quên một bên cơ thể hoặc không gian – một rối loạn thần kinh kỳ lạ nhưng đầy thách thức trong phục hồi chức năng thần kinh.
Hội chứng này thường bị nhầm với các rối loạn về thị lực, nhưng thực tế lại nằm sâu trong quá trình xử lý thông tin của não bộ. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về bản chất, cơ chế, triệu chứng, chẩn đoán và phương pháp điều trị hội chứng đặc biệt này, dựa trên bằng chứng khoa học và kinh nghiệm lâm sàng thực tiễn.
Nguyên Nhân và Cơ Chế Bệnh Sinh
Nguyên nhân thường gặp
- Đột quỵ não: Là nguyên nhân phổ biến nhất, đặc biệt là tổn thương vùng bán cầu não phải.
- Chấn thương sọ não: Tác động mạnh gây tổn thương khu vực kiểm soát nhận thức không gian.
- U não, viêm não: Gây phá hủy mô thần kinh, ảnh hưởng chức năng xử lý không gian.
- Sau phẫu thuật thần kinh: Can thiệp vào vùng vỏ não đỉnh phải có thể dẫn đến hội chứng này.
Cơ chế thần kinh
Hội chứng bỏ quên một bên không phải là vấn đề của mắt mà là tổn thương tại vùng vỏ não đỉnh dưới bên phải – nơi chịu trách nhiệm tổng hợp và định hướng sự chú ý không gian. Khi vùng này bị tổn thương, người bệnh mất khả năng nhận biết hoặc phản hồi với các kích thích từ phía đối diện (thường là bên trái).
Điều đặc biệt là tổn thương bán cầu phải thường gây bỏ quên bên trái nghiêm trọng hơn tổn thương bán cầu trái. Điều này được lý giải do não phải kiểm soát cả hai bên không gian (trái và phải), trong khi não trái chủ yếu kiểm soát không gian bên phải.
Phân Loại Hội Chứng Bỏ Quên
Theo vị trí không gian
- Personal space neglect (Không gian cá nhân): Bệnh nhân bỏ quên một bên cơ thể mình, ví dụ không cạo râu bên trái, không mặc áo cho bên trái.
- Peripersonal space neglect (Không gian quanh cá nhân): Không nhận thức được các đối tượng trong tầm tay bên trái.
- Extrapersonal space neglect (Không gian xa cá nhân): Không chú ý đến sự vật hoặc người ở khoảng cách xa phía bên trái.
Theo kiểu bỏ quên
- Neglect cảm giác: Không nhận thức kích thích thị giác, thính giác hoặc xúc giác bên trái.
- Neglect vận động (motor neglect): Không sử dụng chi bên trái dù không bị liệt.
- Neglect hình ảnh tinh thần (representational neglect): Khi tưởng tượng hoặc nhớ lại một cảnh vật, bệnh nhân chỉ mô tả bên phải.
Triệu Chứng Lâm Sàng
Biểu hiện của hội chứng bỏ quên rất đa dạng và thường tinh vi, dễ bị bỏ sót trong chẩn đoán ban đầu. Một số dấu hiệu đặc trưng gồm:
- Không nhận biết nửa bên cơ thể hoặc không gian: Bệnh nhân không quay đầu về bên trái, không nhận ra ai đó đang đứng bên trái mình.
- Không mặc đồ, cạo râu hoặc trang điểm bên trái: Thường thấy ở nam giới khi chỉ cạo râu bên phải hoặc phụ nữ chỉ trang điểm một bên mặt.
- Chỉ ăn thức ăn bên phải đĩa: Dấu hiệu thường được người chăm sóc phát hiện.
- Liên tục va vào vật ở bên trái: Do không nhận biết không gian bên trái, người bệnh dễ va chạm khi đi lại.
- Chỉ vẽ một nửa hình: Khi yêu cầu sao chép hình ảnh, bệnh nhân chỉ vẽ phần bên phải (ví dụ: chỉ vẽ nửa ngôi sao hoặc nửa mặt đồng hồ).
Chẩn Đoán Hội Chứng Bỏ Quên
Thăm khám lâm sàng
Việc quan sát kỹ hành vi, tư thế và thói quen sinh hoạt hàng ngày là chìa khóa. Bác sĩ thần kinh hoặc chuyên viên phục hồi chức năng sẽ sử dụng các test đánh giá chuyên biệt.
Các test đánh giá chuyên biệt
- Line bisection test: Yêu cầu người bệnh đánh dấu trung điểm của một đường thẳng – bệnh nhân thường đánh lệch về bên phải.
- Star cancellation test: Bệnh nhân được yêu cầu gạch bỏ các ngôi sao trong một bảng hỗn hợp – thường chỉ gạch bên phải.
- Copy drawing test: Yêu cầu sao chép hình ảnh – chỉ hoàn thành phần bên phải.
Chẩn đoán hình ảnh
CT hoặc MRI não được sử dụng để xác định vị trí tổn thương. Thường thấy tổn thương tại thùy đỉnh phải, đôi khi kết hợp với thùy trán hoặc thùy thái dương.
Việc chẩn đoán sớm và chính xác đóng vai trò then chốt trong điều trị và tiên lượng lâu dài của người bệnh.
Điều Trị và Phục Hồi Chức Năng
Phục hồi chức năng nhận thức
Đây là phương pháp chủ đạo trong điều trị hội chứng bỏ quên một bên. Các kỹ thuật bao gồm:
- Huấn luyện chuyển hướng chú ý: Khuyến khích người bệnh chủ động xoay đầu và mắt về phía bên bị bỏ quên trong các hoạt động thường ngày.
- Sử dụng tín hiệu thị giác hoặc âm thanh: Đặt chuông hoặc nguồn sáng bên trái để “gợi nhắc” não bộ phản ứng.
- Therapy bằng gương (Mirror Therapy): Dùng gương phản chiếu hình ảnh phần cơ thể lành để kích hoạt nhận thức về bên bị bỏ quên.
Kỹ thuật kích thích thần kinh
Nhằm phục hồi chức năng vùng não bị tổn thương hoặc tăng cường hoạt động vùng đối bên:
- Kích thích từ xuyên sọ (rTMS): Ức chế vùng đối bên bị tổn thương nhằm “giải phóng” hoạt động não bên tổn thương.
- Kích thích điện xuyên sọ (tDCS): Dùng dòng điện nhẹ để điều biến vỏ não nhằm cải thiện khả năng nhận thức không gian.
Liệu pháp thị giác bằng kính lăng kính
Đây là một trong những liệu pháp đầy hứa hẹn, được áp dụng rộng rãi trong phục hồi chức năng:
- Kính lăng kính (Prism adaptation therapy): Khi đeo kính, hình ảnh được dịch chuyển sang phải → khi tháo kính, bệnh nhân phải điều chỉnh lại, từ đó cải thiện khả năng xử lý thông tin phía trái.
Vai trò của gia đình và chuyên viên phục hồi chức năng
Đào tạo người thân và các chuyên viên phục hồi chức năng để phát hiện sớm, tạo môi trường hỗ trợ luyện tập (bố trí đồ vật sang trái, tạo động lực, kiên nhẫn giúp người bệnh điều chỉnh hành vi).
Tiên Lượng và Biến Chứng
Tiên lượng
Tiên lượng phụ thuộc vào:
- Vị trí và kích thước tổn thương não.
- Tuổi và nền tảng thần kinh trước đó của bệnh nhân.
- Khả năng đáp ứng với các chương trình phục hồi chức năng.
Nhiều nghiên cứu cho thấy 40–70% bệnh nhân có thể cải thiện sau 3–6 tháng nếu điều trị tích cực.
Biến chứng
- Giảm khả năng tự chăm sóc: Không vệ sinh, ăn uống đầy đủ do không nhận biết nửa cơ thể.
- Nguy cơ té ngã, tai nạn: Dễ va đập, ngã do không nhận diện được vật cản hoặc nguy hiểm phía bên trái.
- Ảnh hưởng tâm lý: Trầm cảm, rối loạn lo âu do mất kiểm soát và khả năng độc lập.
Kết Luận
Hội chứng bỏ quên một bên cơ thể/không gian là một biểu hiện phức tạp và mang tính thử thách trong điều trị thần kinh. Mặc dù không gây liệt hay mất ngôn ngữ, hội chứng này ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống và khả năng phục hồi chức năng độc lập.
Việc chẩn đoán sớm, điều trị đúng hướng và có sự đồng hành từ đội ngũ chuyên môn cũng như gia đình là nền tảng để người bệnh cải thiện và thích nghi với cuộc sống. Đây cũng là minh chứng rõ nét cho vai trò của phục hồi chức năng thần kinh hiện đại – không chỉ chữa bệnh, mà còn “đánh thức” những phần bị lãng quên trong não bộ.
Hãy tìm đến các chuyên gia thần kinh và phục hồi chức năng sớm nhất có thể khi bạn hoặc người thân gặp các dấu hiệu nghi ngờ của hội chứng này!
FAQ – Giải Đáp Các Câu Hỏi Thường Gặp
1. Hội chứng bỏ quên một bên có phải là vấn đề về mắt không?
Không. Dù biểu hiện giống rối loạn thị giác, nhưng hội chứng này là do tổn thương vỏ não xử lý thông tin không gian, không phải vấn đề ở mắt hay dây thần kinh thị giác.
2. Hội chứng này có chữa khỏi hoàn toàn không?
Một số bệnh nhân có thể hồi phục hoàn toàn sau vài tháng, nhưng nhiều trường hợp cần can thiệp lâu dài. Khả năng hồi phục phụ thuộc vào mức độ tổn thương và chất lượng phục hồi chức năng.
3. Người bệnh có thể tự phát hiện mình bị hội chứng bỏ quên không?
Thông thường là không. Do bản chất của hội chứng là “không nhận ra” vấn đề, người bệnh thường cần sự hỗ trợ từ người thân hoặc bác sĩ để phát hiện.
4. Có thể phòng ngừa hội chứng này không?
Không thể phòng ngừa tuyệt đối, nhưng việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, tiểu đường, hút thuốc… sẽ giúp giảm khả năng bị đột quỵ – nguyên nhân phổ biến nhất gây hội chứng này.
5. Đâu là nơi điều trị tốt hội chứng này tại Việt Nam?
Các trung tâm phục hồi chức năng lớn như Bệnh viện 108, Bệnh viện Bạch Mai (khoa PHCN), Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM đều có chuyên khoa điều trị rối loạn nhận thức sau đột quỵ hoặc chấn thương sọ não.
CTA – Hành Động Được Khuyến Nghị
Bạn đang chăm sóc người thân có dấu hiệu bỏ quên một bên không gian? Đừng chần chừ! Hãy liên hệ ngay với các cơ sở y tế chuyên khoa để được tư vấn và xây dựng chương trình phục hồi cá nhân hóa.
Phát hiện sớm – Can thiệp đúng lúc – Phục hồi hiệu quả!
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.