“Tôi từng chủ quan với cơn đau bụng âm ỉ kéo dài gần 1 tháng. Khi đến viện, bác sĩ kết luận viêm ruột thừa đã vỡ – cần mổ gấp.” – Chị H. (35 tuổi, TP.HCM) chia sẻ sau một lần suýt nguy hiểm tính mạng chỉ vì coi thường dấu hiệu tưởng như đơn giản.
Đau bụng là một trong những triệu chứng phổ biến nhất khiến bệnh nhân tìm đến phòng khám và cấp cứu. Từ những cơn đau nhẹ do đầy hơi, đến các cơn đau dữ dội báo hiệu nguy cơ tử vong cao như viêm ruột thừa, thủng dạ dày – đau bụng không thể bị xem nhẹ.
Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về các loại đau bụng, nguyên nhân gây ra, dấu hiệu cảnh báo cần đi khám cũng như cách xử trí đúng đắn.
Đau bụng là gì?
Khái niệm và cơ chế gây đau
Đau bụng là cảm giác khó chịu hoặc đau nhức xảy ra ở vùng giữa ngực và khung chậu. Cơn đau có thể xuất phát từ cơ quan tiêu hóa như dạ dày, ruột, gan, tụy, hoặc từ hệ tiết niệu, sinh dục, thậm chí từ các cơ quan ngoài ổ bụng như tim hay phổi (đau lan).
Cơ thể phản ứng với các kích thích tổn thương bằng cách truyền tín hiệu đau qua hệ thần kinh, giúp cảnh báo người bệnh về một tình trạng bất thường cần được can thiệp.
Các kiểu đau bụng thường gặp
- Đau âm ỉ: thường gặp trong viêm dạ dày, viêm đại tràng mạn.
- Đau quặn từng cơn: điển hình ở hội chứng ruột kích thích, sỏi đường mật.
- Đau dữ dội, đột ngột: có thể báo hiệu viêm ruột thừa, thủng tạng rỗng, xoắn ruột – cần cấp cứu.
Phân loại đau bụng theo vị trí
Đau bụng trên (vùng thượng vị)
Đau ở vùng thượng vị (giữa ngực và rốn) thường liên quan đến:
- Viêm loét dạ dày tá tràng
- Viêm tụy cấp
- Bệnh lý gan mật (viêm gan, sỏi túi mật)
Đau bụng giữa (quanh rốn)
Cơn đau vùng quanh rốn có thể do:
- Rối loạn tiêu hóa do ăn uống
- Viêm ruột non
- Viêm ruột thừa giai đoạn sớm
Đau bụng dưới (hạ vị)
Vùng hạ vị chứa bàng quang, tử cung và ruột già, các nguyên nhân đau phổ biến gồm:
- Viêm bàng quang, nhiễm trùng tiểu
- Đau bụng kinh, u xơ tử cung
- Viêm đại tràng sigma
Bản đồ các vị trí đau bụng phổ biến
Việc xác định chính xác vị trí đau giúp rút ngắn quá trình chẩn đoán. Dưới đây là hình ảnh mô tả các vùng bụng và các bệnh lý liên quan:
Nguyên nhân gây đau bụng
Nguyên nhân thường gặp
Rối loạn tiêu hóa
Thường xảy ra sau khi ăn thức ăn lạ, dầu mỡ hoặc nhiễm khuẩn đường ruột. Triệu chứng kèm theo gồm đầy hơi, buồn nôn, tiêu chảy nhẹ.
Ngộ độc thực phẩm
Là tình trạng nhiễm trùng cấp tính do vi khuẩn như Salmonella, E.coli gây ra. Biểu hiện là đau bụng quặn, sốt, tiêu chảy, nôn ói.
Táo bón, đầy hơi
Tích tụ khí hoặc phân lâu ngày khiến ruột bị căng, dẫn đến đau âm ỉ hoặc quặn từng cơn. Thường liên quan đến chế độ ăn ít chất xơ hoặc lối sống ít vận động.
Nguyên nhân nghiêm trọng
Viêm ruột thừa
Là nguyên nhân phổ biến nhất của đau bụng cấp cần phẫu thuật. Ban đầu đau âm ỉ quanh rốn, sau đó lan xuống hố chậu phải, kèm sốt nhẹ, buồn nôn.
Viêm tụy cấp
Thường gặp ở người nghiện rượu, có bệnh lý túi mật. Cơn đau dữ dội vùng thượng vị lan ra sau lưng, kèm nôn nhiều, bụng chướng.
Thủng dạ dày
Xảy ra khi ổ loét ăn thủng thành dạ dày, gây viêm phúc mạc. Người bệnh đau đột ngột, dữ dội, bụng cứng như gỗ – cần cấp cứu ngay.
Thai ngoài tử cung (ở nữ)
Gây đau bụng dưới kèm ra máu âm đạo bất thường. Có thể vỡ gây chảy máu ồ ạt trong ổ bụng – nguy hiểm tính mạng nếu không xử trí kịp thời.
Đau bụng ở từng nhóm đối tượng
Trẻ em
Trẻ nhỏ chưa biết mô tả cơn đau nên dễ bị chẩn đoán sai. Nguyên nhân thường gặp gồm:
- Nhiễm siêu vi đường tiêu hóa
- Táo bón
- Viêm ruột thừa (dễ nhầm với nhiễm siêu vi)
Phụ huynh cần quan sát biểu hiện như bỏ ăn, quấy khóc, nôn, tiêu chảy, sốt để nhận diện sớm.
Phụ nữ
Đau bụng có thể liên quan đến chu kỳ kinh nguyệt, viêm nhiễm phụ khoa, thai kỳ. Các tình huống nguy hiểm như thai ngoài tử cung cần đặc biệt lưu ý khi đau bụng dữ dội, kèm chóng mặt, tụt huyết áp.
Người cao tuổi
Đau bụng ở người già thường do bệnh lý nền như:
- Thiếu máu cục bộ ruột
- Ung thư đại tràng
- Viêm túi thừa
Do giảm cảm giác đau và các biểu hiện không điển hình, người cao tuổi thường đến bệnh viện muộn – làm tăng nguy cơ biến chứng.
Triệu chứng đi kèm cần lưu ý
Sốt
Sốt kèm đau bụng là dấu hiệu quan trọng cho thấy cơ thể đang phản ứng với viêm hoặc nhiễm trùng. Ví dụ, viêm ruột thừa, viêm túi thừa hoặc viêm đường tiết niệu đều có thể gây sốt.
Nôn ói
Đau bụng đi kèm nôn nhiều có thể do ngộ độc thực phẩm, viêm dạ dày cấp hoặc tắc ruột. Nếu nôn ói không giảm sau vài giờ, cần đến cơ sở y tế.
Đi ngoài ra máu
Phân lẫn máu là dấu hiệu cảnh báo tổn thương ống tiêu hóa như trĩ, viêm loét đại tràng hoặc thậm chí là ung thư đại trực tràng.
Sụt cân không rõ nguyên nhân
Đau bụng kèm sụt cân kéo dài có thể liên quan đến bệnh mạn tính như viêm đại tràng, bệnh Crohn hoặc khối u tiêu hóa. Cần nội soi hoặc làm xét nghiệm để tầm soát nguyên nhân.
Chẩn đoán đau bụng như thế nào?
Khai thác triệu chứng
Bác sĩ sẽ hỏi kỹ về thời điểm xuất hiện đau, tính chất đau (âm ỉ, quặn, lan tỏa), yếu tố làm nặng hoặc giảm đau, triệu chứng đi kèm (sốt, buồn nôn, tiêu chảy…). Đây là bước đầu quan trọng giúp định hướng nguyên nhân.
Thăm khám lâm sàng
Khám bụng giúp phát hiện các dấu hiệu như:
- Điểm đau khu trú (ví dụ: đau chói vùng hố chậu phải gợi ý viêm ruột thừa)
- Cảm ứng phúc mạc (gợi ý thủng tạng rỗng)
- Khối bất thường trong bụng (u, bướu…)
Xét nghiệm và hình ảnh học cần thiết
- Xét nghiệm máu: Công thức máu, CRP, men gan, amylase/lipase…
- Siêu âm bụng: Đánh giá gan mật, thận, tử cung, ruột thừa.
- Chụp X-quang bụng: Phát hiện tắc ruột, hơi dưới cơ hoành (thủng ruột).
- CT scan bụng: Hỗ trợ chẩn đoán các nguyên nhân phức tạp, u ổ bụng, viêm tụy, apxe.
Đau bụng: Khi nào là cấp cứu?
Dấu hiệu cảnh báo
Cần đưa người bệnh đến bệnh viện ngay nếu có những biểu hiện sau:
- Đau dữ dội đột ngột, không thuyên giảm
- Đau lan ra vai, ngực hoặc lưng
- Sốt cao, rét run, mạch nhanh
- Ngất xỉu, tụt huyết áp
- Nôn ra máu hoặc đi cầu phân đen, hắc ín
Những bệnh lý cần can thiệp khẩn
- Viêm ruột thừa cấp
- Thai ngoài tử cung vỡ
- Thủng tạng rỗng
- Tắc ruột, xoắn ruột
- Viêm tụy cấp nặng
Xử trí ban đầu khi bị đau bụng
Những việc nên làm tại nhà
- Nghỉ ngơi, nằm yên, theo dõi vị trí và mức độ đau
- Uống nước ấm hoặc trà gừng nếu đau nhẹ
- Ghi chú lại triệu chứng, thời gian khởi phát, thực phẩm đã ăn
Những điều tuyệt đối không nên làm
- Không tự ý uống thuốc giảm đau mạnh (NSAIDs) nếu chưa rõ nguyên nhân
- Không dùng thuốc cầm tiêu chảy nếu nghi ngờ nhiễm trùng
- Không chườm nóng khi chưa biết tình trạng có viêm nhiễm hay không
Phòng ngừa đau bụng
Chế độ ăn uống hợp lý
- Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt
- Hạn chế thức ăn dầu mỡ, cay nóng, đồ hộp
- Đảm bảo thực phẩm chín kỹ, hợp vệ sinh
Thói quen sinh hoạt lành mạnh
- Ăn đúng giờ, không bỏ bữa
- Uống đủ nước, vận động thường xuyên
- Tránh stress, ngủ đủ giấc
Chủ động theo dõi sức khỏe định kỳ
Khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các bệnh lý tiêu hóa như polyp, viêm loét, khối u… từ đó điều trị kịp thời và hiệu quả.
Kết luận
Nhận biết đúng – điều trị kịp thời
Đau bụng không chỉ là biểu hiện thông thường của hệ tiêu hóa mà còn có thể là tín hiệu cảnh báo nhiều bệnh lý nguy hiểm. Việc hiểu rõ tính chất đau, nhận biết dấu hiệu bất thường sẽ giúp bạn xử lý đúng và kịp thời, tránh hậu quả đáng tiếc.
Vai trò của thăm khám y tế trong chẩn đoán chính xác
Dù là cơn đau nhẹ hay dữ dội, nếu kéo dài hoặc có dấu hiệu bất thường, người bệnh nên đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị phù hợp. Tự điều trị tại nhà không đúng cách có thể làm bệnh diễn tiến nặng thêm.
Các câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Đau bụng kéo dài bao lâu thì nên đi khám?
Nếu cơn đau bụng kéo dài trên 24–48 giờ, không thuyên giảm hoặc kèm theo sốt, nôn, tiêu chảy, bạn nên đi khám ngay.
2. Đau bụng bên trái có phải do dạ dày?
Không hẳn. Đau bụng bên trái có thể do viêm đại tràng, sỏi thận trái, viêm tụy hoặc bệnh phụ khoa. Cần xác định cụ thể vị trí để chẩn đoán chính xác.
3. Có nên dùng thuốc giảm đau bụng không?
Không nên tự ý dùng thuốc giảm đau mạnh nếu chưa có chẩn đoán rõ ràng, vì có thể làm lu mờ triệu chứng và chậm trễ điều trị đúng nguyên nhân.
4. Đau bụng kinh có đáng lo không?
Hầu hết đau bụng kinh là lành tính. Tuy nhiên, nếu đau quá mức, kéo dài nhiều ngày hoặc kèm các biểu hiện bất thường, bạn nên khám phụ khoa để loại trừ lạc nội mạc tử cung hoặc u xơ tử cung.
5. Trẻ bị đau bụng hay lăn lộn có cần đưa đi viện?
Có. Trẻ nhỏ đau bụng dữ dội, không chịu ăn uống, sốt, tiêu chảy hoặc nôn nhiều cần được khám ngay để loại trừ các tình trạng cấp tính như lồng ruột, viêm ruột thừa.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.