Thở khò khè – âm thanh bất thường phát ra khi thở – không chỉ là hiện tượng đơn thuần mà có thể là dấu hiệu cảnh báo nhiều bệnh lý hô hấp nguy hiểm như hen suyễn, viêm phế quản, COPD… Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất của hiện tượng khò khè, nhận diện nguyên nhân tiềm ẩn và biết khi nào cần đưa người bệnh đi khám để kịp thời xử trí.
“Con tôi 2 tuổi, đêm nào cũng nghe tiếng thở khò khè như mèo kêu, tưởng con lạnh. Hóa ra bé bị hen suyễn – một bệnh mà tôi không ngờ trẻ nhỏ cũng mắc.”
— Chị Mai, TP.HCM
Thở khò khè là gì?
Thở khò khè (tiếng Anh: wheezing) là âm thanh the thé, rít nhẹ phát ra khi thở, đặc biệt là thì thở ra. Âm này thường nghe rõ khi áp tai gần miệng hoặc dùng ống nghe bác sĩ. Đây là biểu hiện cho thấy đường thở bị hẹp lại, làm luồng không khí lưu thông khó khăn hơn.
Người bị thở khò khè có thể kèm theo:
- Khó thở, tức ngực
- Ho, đôi khi có đờm
- Mệt mỏi do hít thở không hiệu quả
Không nên nhầm lẫn thở khò khè với nghẹt mũi, thở phì phò do cảm cúm thông thường. Khò khè là vấn đề nằm ở đường dẫn khí nhỏ trong phổi – đặc biệt nguy hiểm nếu kéo dài hoặc tái diễn nhiều lần.
Nguyên nhân gây thở khò khè
1. Hen phế quản (Hen suyễn)
Hen là nguyên nhân hàng đầu gây ra tiếng thở khò khè, đặc biệt ở trẻ em. Đây là bệnh viêm mạn tính của đường thở, làm phế quản bị phù nề, co thắt và tăng tiết dịch nhầy. Khi luồng khí đi qua vùng hẹp, nó tạo ra âm thanh rít đặc trưng.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hơn 262 triệu người trên toàn cầu mắc hen suyễn và gần 500.000 người tử vong mỗi năm vì căn bệnh này.
2. Viêm phế quản
Viêm phế quản cấp tính do virus hoặc vi khuẩn khiến niêm mạc phế quản sưng tấy và tiết nhiều đờm, gây cản trở luồng không khí. Người bệnh thường khò khè đi kèm ho đờm, sốt nhẹ và mệt mỏi.
3. Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)
Đây là tình trạng phổi bị tổn thương mạn tính, phổ biến ở người hút thuốc lâu năm hoặc sống trong môi trường ô nhiễm. Các triệu chứng thường gồm:
- Thở khò khè mạn tính
- Khó thở tăng dần khi gắng sức
- Ho khạc đờm kéo dài
Ghi nhận từ Bộ Y tế Việt Nam cho thấy, khoảng 4% dân số trưởng thành mắc COPD – và nhiều trường hợp không được chẩn đoán kịp thời.
4. Dị vật đường thở
Ở trẻ nhỏ, thở khò khè có thể xảy ra đột ngột do dị vật (thức ăn, đồ chơi nhỏ…) mắc kẹt trong khí quản. Trẻ có thể ho sặc, thở gấp, tím tái. Đây là trường hợp cấp cứu khẩn cấp cần xử trí ngay.
5. Viêm mũi dị ứng, viêm xoang
Niêm mạc đường hô hấp trên bị viêm do dị ứng có thể làm tăng tiết dịch nhầy, chảy xuống họng và gây phản xạ ho, khò khè. Bệnh có tính chất tái phát theo mùa, thường đi kèm ngứa mũi, hắt hơi, chảy nước mắt.
Triệu chứng đi kèm cần lưu ý
Ngoài tiếng thở rít, người bị khò khè có thể xuất hiện nhiều dấu hiệu cảnh báo bệnh lý nặng hơn:
1. Sốt, ho, chảy mũi
Gợi ý bệnh lý nhiễm trùng đường hô hấp như cúm, viêm phế quản hoặc viêm phổi. Nên thăm khám sớm để xác định nguyên nhân và điều trị đúng cách.
2. Tím môi, đầu ngón tay
Biểu hiện giảm oxy máu, cho thấy phổi hoạt động kém hoặc có tình trạng tắc nghẽn nặng. Đây là dấu hiệu nghiêm trọng cần đưa đến bệnh viện ngay.
3. Khó thở khi nằm
Khó thở về đêm hoặc khi nằm thẳng có thể liên quan đến bệnh tim mạch, đặc biệt là suy tim hoặc tràn dịch màng phổi.
4. Tiếng rít khi hít vào
Phản ánh có vật cản ở đường thở trên (họng, thanh quản). Gặp nhiều ở trẻ nhỏ hoặc người bị phù nề do dị ứng cấp tính (phù Quincke, sốc phản vệ).
Chẩn đoán thở khò khè
Việc xác định nguyên nhân chính xác của thở khò khè đòi hỏi phải khám kỹ lưỡng và làm thêm các xét nghiệm cận lâm sàng.
1. Khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ sử dụng ống nghe để phát hiện tiếng rít thì thở ra, kiểm tra tình trạng phổi và phát hiện bất thường kèm theo như co kéo cơ hô hấp phụ, lồng ngực nở…
2. Các xét nghiệm hỗ trợ
- X-quang ngực: giúp phát hiện viêm phổi, giãn phế quản hoặc dị vật
- Đo chức năng hô hấp: đánh giá tình trạng tắc nghẽn và đáp ứng với thuốc giãn phế quản
- Xét nghiệm dị ứng: test da, đo IgE giúp chẩn đoán hen dị ứng
Hình ảnh minh họa
Tiếng thở khò khè – âm thanh rít nhẹ, như tiếng huýt sáo phát ra mỗi khi thở – có thể là biểu hiện sớm của nhiều bệnh lý hô hấp tiềm ẩn, từ đơn giản đến nguy hiểm. Không chỉ gây khó chịu, hiện tượng này còn có thể là tín hiệu cảnh báo hệ hô hấp đang gặp vấn đề nghiêm trọng.
“Con trai tôi 2 tuổi, ban đêm hay phát ra tiếng thở như mèo kêu. Lúc đầu tôi nghĩ do con bị lạnh, sau đi khám mới biết bé bị hen suyễn. Từ đó tôi mới hiểu thở khò khè không phải chuyện đơn giản.”
— Chị Lan, TP.HCM
Vậy thở khò khè là gì, nguyên nhân từ đâu và khi nào cần đến bác sĩ? Bài viết dưới đây từ ThuVienBenh.com sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện và khoa học về hiện tượng này.
Thở khò khè là gì?
Thở khò khè (tiếng Anh: wheezing) là hiện tượng phát ra âm thanh rít nhẹ, the thé khi người bệnh hít vào hoặc thở ra, đặc biệt dễ nhận thấy khi thở ra. Âm thanh này thường nghe rõ ở vùng ngực bằng ống nghe hoặc đôi khi có thể nghe được bằng tai thường.
Tiếng khò khè xảy ra khi luồng không khí đi qua những đoạn đường thở bị thu hẹp – có thể do viêm, co thắt phế quản, tiết dịch nhầy hoặc dị vật.
Một số đặc điểm nhận biết thở khò khè:
- Âm thanh giống tiếng huýt gió hoặc tiếng rít khi thở
- Thường xảy ra khi thở ra, đôi khi có cả khi hít vào
- Kèm theo khó thở, tức ngực, ho khan hoặc ho đờm
Không nên nhầm lẫn thở khò khè với nghẹt mũi, thở nặng nề hay tiếng khịt mũi do viêm đường hô hấp trên. Điểm khác biệt là khò khè đến từ phế quản và tiểu phế quản, tức vùng hô hấp dưới.
Nguyên nhân gây thở khò khè
Thở khò khè có thể là biểu hiện của nhiều nguyên nhân khác nhau, từ bệnh lý hô hấp cấp tính đến các bệnh mạn tính nguy hiểm. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất:
1. Hen phế quản (Hen suyễn)
Hen suyễn là nguyên nhân hàng đầu gây ra thở khò khè, đặc biệt ở trẻ nhỏ và người có cơ địa dị ứng. Bệnh làm đường thở bị viêm và co thắt, khiến khí lưu thông bị cản trở.
Triệu chứng thường gặp của hen bao gồm:
- Khò khè lặp đi lặp lại, nhất là về đêm hoặc sau khi vận động
- Khó thở, nặng ngực
- Ho kéo dài, đặc biệt về đêm
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện có khoảng 262 triệu người mắc hen suyễn trên toàn cầu, trong đó trẻ em chiếm tỷ lệ đáng kể.
2. Viêm phế quản
Viêm phế quản cấp tính do virus hoặc vi khuẩn có thể gây khò khè, ho đờm và khó thở nhẹ. Khi niêm mạc phế quản bị sưng tấy và tiết dịch, luồng không khí bị cản trở, dẫn đến âm thanh khò khè.
Trường hợp viêm phế quản mạn tính – thường gặp ở người hút thuốc – có thể đi kèm khò khè kéo dài, ho khạc đờm dai dẳng.
3. Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)
COPD là bệnh lý mạn tính thường gặp ở người trên 40 tuổi, đặc biệt ở người có tiền sử hút thuốc lá lâu năm hoặc sống trong môi trường ô nhiễm.
Triệu chứng đặc trưng gồm:
- Khò khè mạn tính, đặc biệt vào sáng sớm
- Khó thở khi gắng sức
- Ho nhiều đờm
Nghiên cứu tại Việt Nam cho thấy, tỷ lệ mắc COPD ở người trên 40 tuổi khoảng 4-6%, nhưng hơn 70% chưa được chẩn đoán hoặc điều trị đầy đủ.
4. Dị vật đường thở
Ở trẻ nhỏ, dị vật hít phải như hạt đậu, đồ chơi nhỏ có thể gây khò khè đột ngột kèm ho sặc, khó thở, tím tái. Đây là tình huống cấp cứu cần được xử lý khẩn cấp tại cơ sở y tế.
Dấu hiệu gợi ý dị vật:
- Thở rít đột ngột sau khi ăn hoặc chơi
- Không sốt, nhưng khó thở rõ rệt
- Chỉ khò khè một bên phổi (qua thăm khám)
5. Viêm mũi dị ứng và các tình trạng dị ứng hô hấp
Các bệnh lý dị ứng như viêm mũi dị ứng, viêm xoang dị ứng có thể làm dịch nhầy chảy xuống họng, kích thích phế quản gây co thắt và sinh ra khò khè.
Triệu chứng đi kèm có thể bao gồm:
- Ngứa mũi, hắt hơi, chảy nước mũi trong
- Ngứa mắt, đỏ mắt
- Khò khè tái phát theo mùa hoặc khi tiếp xúc với phấn hoa, lông thú, bụi
Triệu chứng đi kèm cần đặc biệt chú ý
Khi thở khò khè xuất hiện kèm một số biểu hiện sau, người bệnh cần được thăm khám sớm vì có thể là dấu hiệu của tình trạng nghiêm trọng:
1. Sốt cao, ho đờm đặc
Cảnh báo nhiễm trùng hô hấp dưới như viêm phổi hoặc viêm phế quản có vi khuẩn. Cần dùng kháng sinh phù hợp.
2. Tím môi, đầu ngón tay
Cho thấy máu đang bị thiếu oxy – một dấu hiệu suy hô hấp nghiêm trọng. Không được chậm trễ khi phát hiện biểu hiện này.
3. Khó thở khi nằm, thở nhanh, mệt mỏi
Biểu hiện của bệnh lý tim mạch hoặc tràn dịch phổi. Bệnh nhân cần được đo độ bão hòa oxy, chụp X-quang và làm thêm xét nghiệm.
4. Tiếng rít khi hít vào
Gợi ý tình trạng phù nề hoặc dị vật đường hô hấp trên (hầu, thanh quản). Đây là dấu hiệu nguy cấp.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.