Mất thăng bằng là một tình trạng sức khỏe thường bị bỏ qua nhưng có thể là dấu hiệu cảnh báo nhiều bệnh lý nghiêm trọng như rối loạn tiền đình, thiếu máu não, hoặc thậm chí là tổn thương thần kinh trung ương. Cảm giác choáng váng, không đứng vững hoặc như đang “đi trên mây” không chỉ gây khó chịu mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và an toàn cá nhân – đặc biệt ở người cao tuổi. Vậy nguyên nhân nào gây mất thăng bằng và làm thế nào để điều trị hiệu quả?
Mất Thăng Bằng Là Gì?
Định nghĩa và cơ chế sinh lý
Thăng bằng là khả năng giữ cho cơ thể duy trì tư thế ổn định dù đang đứng yên, di chuyển hay chuyển hướng. Cơ chế này đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa các cơ quan: tai trong (tiền đình), thị giác, cảm giác sâu từ các cơ – khớp và hệ thần kinh trung ương. Khi một trong các yếu tố này bị rối loạn, người bệnh sẽ có cảm giác mất định hướng, chao đảo hoặc sắp ngã.
Triệu chứng thường gặp
- Cảm giác quay cuồng, chóng mặt đột ngột
- Đi đứng loạng choạng, dễ vấp ngã
- Mắt mờ, cảm giác không gian méo mó
- Buồn nôn, vã mồ hôi, tim đập nhanh
- Mất định hướng tạm thời, đặc biệt khi thay đổi tư thế
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 20-30% người trên 65 tuổi từng bị té ngã do mất thăng bằng mỗi năm, trong đó một phần ba dẫn đến chấn thương nghiêm trọng.
Nguyên Nhân Gây Mất Thăng Bằng
1. Rối loạn hệ thống tiền đình
Tiền đình nằm trong tai trong, đóng vai trò điều chỉnh vị trí đầu và cơ thể so với không gian. Khi bị viêm tai trong, u dây thần kinh số 8 hoặc bệnh Meniere, bạn sẽ cảm thấy chóng mặt dữ dội, buồn nôn và mất thăng bằng.
“Rối loạn tiền đình chiếm đến 50% các trường hợp chóng mặt ở người trưởng thành” – TS.BS Nguyễn Hữu Công, chuyên khoa Thần kinh học.
2. Thiếu máu lên não
Khi lưu lượng máu cung cấp cho não bị giảm, hệ thần kinh không đủ oxy để hoạt động hiệu quả. Người bệnh có thể thấy hoa mắt, chóng mặt, ù tai và mất thăng bằng, đặc biệt khi thay đổi tư thế đột ngột (đứng dậy, quay đầu).
3. Rối loạn thần kinh trung ương
Các bệnh lý như đột quỵ, u não, thoái hóa tiểu não hoặc Parkinson ảnh hưởng đến các trung tâm điều khiển vận động và thăng bằng, làm người bệnh mất định hướng, run tay chân, khó điều khiển cơ thể.
4. Tác dụng phụ của thuốc
Một số loại thuốc điều trị huyết áp, thuốc an thần, thuốc ngủ hoặc chống trầm cảm có thể gây ra chóng mặt, lú lẫn và mất thăng bằng như một tác dụng phụ thường gặp. Đây là nguyên nhân phổ biến ở người cao tuổi sử dụng đa thuốc.
5. Các nguyên nhân khác
- Thiếu vitamin B12: Làm tổn thương hệ thần kinh ngoại biên, gây tê bì và mất cảm giác thăng bằng.
- Tiểu đường: Biến chứng thần kinh ngoại biên làm suy giảm khả năng cảm nhận vị trí cơ thể.
- Căng thẳng tâm lý và lo âu: Dễ gây ra cảm giác không thật, mất kết nối với thực tại và mất thăng bằng giả.
Chẩn Đoán Mất Thăng Bằng Như Thế Nào?
1. Khám lâm sàng và hỏi bệnh
Bác sĩ sẽ khai thác tiền sử bệnh lý, thuốc đang sử dụng và hoàn cảnh xảy ra triệu chứng. Việc mô tả rõ triệu chứng như thời điểm xuất hiện, cảm giác quay cuồng hay nặng đầu sẽ giúp phân biệt nguyên nhân.
2. Các xét nghiệm cận lâm sàng
- Đo chức năng tiền đình (VNG, ENG): đánh giá phản xạ mắt và thăng bằng khi kích thích tai trong.
- Chụp cộng hưởng từ (MRI), CT scan sọ não: phát hiện tổn thương u não, đột quỵ hoặc thoái hóa thần kinh.
- Siêu âm mạch máu não: xác định tình trạng thiếu máu não do xơ vữa mạch.
- Xét nghiệm máu: kiểm tra thiếu máu, đường huyết, vitamin B12 hoặc rối loạn điện giải.
Các Phương Pháp Điều Trị Mất Thăng Bằng
1. Điều trị theo nguyên nhân
Việc xác định đúng nguyên nhân là yếu tố then chốt trong điều trị:
- Rối loạn tiền đình: dùng thuốc giảm chóng mặt (betahistine), tập phục hồi chức năng tiền đình.
- Thiếu máu não: cải thiện lưu thông máu não bằng thuốc hoạt huyết, giãn mạch.
- Rối loạn thần kinh: phối hợp điều trị bằng thuốc chuyên khoa, phục hồi chức năng và vật lý trị liệu.
- Thiếu vitamin: bổ sung vitamin B12, B6, acid folic theo chỉ định.
2. Thay đổi lối sống và phục hồi chức năng
Người bệnh nên kết hợp điều trị y tế với thay đổi thói quen sống để hỗ trợ quá trình phục hồi:
- Tránh thay đổi tư thế đột ngột, đặc biệt khi vừa thức dậy.
- Tập các bài tập cân bằng, yoga hoặc đi bộ nhẹ nhàng mỗi ngày.
- Hạn chế sử dụng rượu, thuốc lá và các chất kích thích.
- Ăn uống đủ chất, tăng cường thực phẩm giàu vitamin B và magie.
- Ngủ đủ giấc, giữ tâm lý ổn định, giảm căng thẳng.
3. Một số biện pháp hỗ trợ an toàn
- Sử dụng tay vịn, gậy hoặc thiết bị hỗ trợ đi lại nếu cần.
- Lắp đặt đèn ngủ ban đêm, chống trơn trượt trong phòng tắm.
- Không leo cao hoặc sử dụng thiết bị nguy hiểm khi chưa kiểm soát được triệu chứng.
Các Biến Chứng Nguy Hiểm Nếu Không Điều Trị
Mất thăng bằng kéo dài không chỉ gây khó chịu mà còn dẫn đến nhiều hệ quả nguy hiểm:
- Té ngã, gãy xương, chấn thương sọ não – đặc biệt ở người lớn tuổi.
- Suy giảm trí nhớ và khả năng nhận thức do thiếu máu não mạn tính.
- Giảm chất lượng sống, lệ thuộc vào người chăm sóc, mất khả năng tự chủ.
- Ảnh hưởng tâm lý: lo âu, trầm cảm, mất ngủ kéo dài.
Lời Khuyên Từ Chuyên Gia
“Mất thăng bằng không phải là triệu chứng đơn giản. Nếu kéo dài hoặc lặp đi lặp lại, hãy đi khám chuyên khoa thần kinh hoặc tai mũi họng để được chẩn đoán chính xác và điều trị sớm” – BSCKII Phạm Thị Lan, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM.
Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)
Mất thăng bằng có tự khỏi không?
Tùy nguyên nhân. Một số trường hợp nhẹ do thiếu ngủ, mệt mỏi có thể tự hết. Tuy nhiên nếu xảy ra thường xuyên hoặc kèm theo chóng mặt dữ dội thì cần khám và điều trị.
Tập luyện có cải thiện được mất thăng bằng không?
Có. Các bài tập phục hồi chức năng tiền đình và cải thiện sức khỏe thần kinh rất hiệu quả, đặc biệt ở người lớn tuổi.
Tôi bị chóng mặt khi đứng dậy, có nguy hiểm không?
Đây có thể là dấu hiệu tụt huyết áp tư thế hoặc thiếu máu não. Cần theo dõi huyết áp và đi khám nếu triệu chứng kéo dài.
Kết Luận: Chủ Động Phòng Ngừa Để Giữ Vững Thăng Bằng Cuộc Sống
Mất thăng bằng không chỉ là một biểu hiện khó chịu mà còn có thể tiềm ẩn nhiều nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng. Việc nhận biết sớm nguyên nhân, đi khám chuyên khoa kịp thời, kết hợp điều trị với thay đổi lối sống sẽ giúp bạn phòng ngừa té ngã, cải thiện chất lượng sống và giữ vững sức khỏe tinh thần lẫn thể chất.
Hành Động Ngay Hôm Nay
Nếu bạn hoặc người thân đang gặp các triệu chứng mất thăng bằng, đừng chần chừ. Hãy đặt lịch khám với bác sĩ chuyên khoa Thần kinh hoặc Tai Mũi Họng để được tư vấn chuyên sâu và hướng dẫn điều trị phù hợp. Sức khỏe là vốn quý nhất – hãy chủ động bảo vệ từ những dấu hiệu nhỏ nhất!
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.